صنایع لفظی بدیعی در دیوان مسعود سعد سلمان

بدیع به همراه معانی و بیان علوم سه گان? بلاغت را تشکیل می دهد؛ این فنون برای مطالعه و بررسی دلایل اعجاز قرآن در میان مسلمانان ایجاد شده بود. این فنون در آغاز از هم جدا نبودند. سکّاکی بود که حدّ و مرز این علوم را مشخّص ساخت و آنها را به سه دست? معانی، بیان و بدیع تقسیم کرد. پس از تدوین و گردآوری علوم بلاغی در زبان عربی، دانشمندان حوز? علوم ادبی در زبان فارسی نیز به استفاده از این علوم روی آوردند و کتب بسیاری در این زمینه به زبان فارسی نگاشتند. اولین اثری که در علوم بلاغی در دسترس ترجمان البلاغه از رادویانی(قرن پنجم) است ، پس از آن حدایق السحر (رشید وطواط ، قرن ششم)، المعجم (شمس قیس رازی)، بدایع الافکار فی صنایع الاشعار (کاشفی سبزواری) از کتب معتبر فارسی در باب بلاغت هستند . بعد از این چهار کتاب در زمین? علوم بلاغی اثر درخور توجّهی یافت نمی شود تا اینکه در دوران متأخر شمس العلماء (1222-1305ش) کتابی فراگیر به نام ابدع البدایع در این زمینه پدید آورد که از نظر اشتمال بر تمامی صنایع موجود تا آن زمان دارای اهمیّت فراوانی است. پس از وی نیز افرادی نظیر نصرالله تقوی، آقاسردار، آهنی، جلال الدّین همایی دست به تألیف کتب بدیعی زده اند. و دوران معاصر نیز بعضی اساتید دانشگاه نظیر دکتر رجایی، دکتر سیروس شمیسا با روشهای علمی کتبی در این زمینه نگاشته اند. صنایع بدیعی یکی از معیارهایی است که موجب زیبایی و موسیقایی ترشدن کلام و شعر می شود. شاعران - به وی‍‍ژه شاعران برجسته - از صنایع بدیعی چه لفظی وچه معنوی برای آراستن کلام خویش بهر? فراوان برده اند. فنّ بدیع به بررسی و تقسیم بندی این صنایع می پردازد. بدیع به طور کلّی به دو گون? لفظی و معنوی تقسیم می شود. بدیع لفظیآن است که آرایش و زیبایی کلام وابسته به الفاظ باشد و بدیع معنوی آن است که حسن و تزئین کلام مربوط به معنی باشد نه به لفظ. از آنجا که به کاربردن به جا و صحیح صنایع لفظی بدیع بسیار بر تأثیر و نفوذ شعر بر مخاطب و افزایش موسیقی شعر می افزاید، تحلیل و بررسی این صنایع در شعر شاعران بزرگ پارسی اهمیّت بسیاری دارد. در این پژوهش با استفاده از روش مطالع? نظری تلاش شده است پس از مروری مختصر زندگی و آثار مسعود سعد سلمان از میان تذکره ها و کتب تاریخ ادبی و مطالعه ای گذرا در باب علم بدیع و تاریخچ? آن از آغاز تا کنون، با مطالع?کتب بدیعی گوناگون که در اختیار هستند تعاریف و تقسیم بندی های نسبتاً یکدست و مشخّصی از صنایع لفظی بدیع به دست آید سپس با مطالع? دقیق کلّ دیوان، بر اساس صنایع به دست آمده، فیش برداری انجام گرفته است و پس از آن هر دسته از فیش های مربوط به یک صنعت به طور جداگانه بررسی گردیده سپس صنایع یافت شده و گزیده شده هر کدام در فصلی جداگانه به همراه شواهد خود ذکر شده اند و سرانجام نتیج? تحلیل و بررسی داده ها در فصلی به طور خلاصه ذکر شده است. همچنین به علّت اینکه در سبک خراسانی صنایع لفظی بیشتر مورد استفاد? شاعران قرار گرفته است، با مطالع? این صنایع در دیوان مسعود سعد به جایگاه این شاعر در سبک خراسانی و تأثیر سبک خراسانی در کاربرد فراوان صنایع لفظی در شعر او آگاه می شویم و درمی یابیم که کاربرد بسیار صنایعی مانند موازنه فراتر از سبک دور? زندگیش به دلیل شیو? شخصی او در سرودن شعر بوده است. ?