مژگان امیریوسفی
ممکن است در اواخر دوره‌ی کارشناسی ارشد باشید، یا حتی چند سالی از آخرین روزهای تحصیلی شما گذشته باشد و دوباره به فکر ادامه تحصیل افتاده باشید. در این حین، فکر ادامه تحصیل و اپلای دکتری برای دانشگاه‌های بین‌المللی چندان دور از ذهن نیست. اگر چنین قصدی دارید، پس احتمالاً نصیحت‌های متعددی از هزاران دانشجوی مختلف، اساتید، دوستان و اینترنت بدست آورده‌اید.
مقطع تحصیلی دکتری یا phD دوره‌ی بسیار مهمی است که اگر قبل از اپلای دکتری به‌خوبی تحقیق کرده باشید، می‌توانید فرایند آن را بسیار ساده‌تر کنید. زمانی که امروز برای این کار صرف می‌کنید، تأثیر بزرگی در مسیر آینده‌ی شما به جا می‌گذارد. در این مقاله می‌خواهیم 10 نکته مهم که باید پیش از اپلای دکترا بدانید را به شما معرفی کنیم.
گاهی واقعاً دشوار است که بفهمیم کدام حرف و نصیحت بهتر است و چه مسیری را باید انتخاب کنیم. درواقع، پروسه‌ای که قبل از اپلای دکتری می‌گذرانیم بسیار استرس‌زا و از طرفی هیجان‌انگیز است. به همین دلیل، تصمیم گرفتیم چند نکته‌ی کلیدی قبل از اپلای دکترا را برای شما تهیه کنیم تا بلکه تصمیم‌گیری راحت‌تری داشته باشید.
1- زمان‌بندی و آماده‌سازی مدارک!
معمولاً آخرین‌مهلت برای اپلای دکتری تا اواخر پاییز است. البته برخی دانشگاه‌ها تا بهار هم درخواست‌های تحصیلی را قبول می‌کنند، ولی بهتر است اگر واقعاً قصد ادامه تحصیل دارید زمان را تلف نکنید.
اولین موضوع اینکه، انواع دکترای مختلفی وجود دارد. پس حتماً در این مورد تحقیق کنید و ببینید چه نوع دکترایی مناسب شماست. برنامه‌های مختلفی هم وجود دارند که با شرکت حضوری یا آنلاین در آن‌ها، می‌توانید اطلاعات مربوط به هر دوره را بدست آورید. بعد از کمی تحقیق، متوجه خواهید شد که چه نوع دوره‌ی دکترایی برای شما مناسب است و می‌توانید برای آن اپلای کنید.
به‌طور عمومی، دانشگاه‌های بین‌المللی برای پذیرش دانشجویان به یک سری مدارک نیاز دارند، که البته این مدارک با توجه به هر دانشگاه می‌تواند کمی متفاوت باشد. مدرک زبان، ترجمه مدارک تحصیلی گذشته و همچنین ریزنمرات، توصیه‌نامه، انگیزه‌نامه یا SOP، رزومه، پروپوزال تحقیقی و لیست مقالات چاپ شده همگی جزو مدارک مهم برای اپلای دکتری هستند.
2- آزمون‌های موردنیاز برای اپلای دکتری!
همان‌طور که گفتیم مدرک زبان یکی از مدارک مهم برای اپلای دکترا است. البته باید توجه کنید که مدرک زبان موردنیاز دانشگاه‌های اروپا، آمریکا، استرالیا و کانادا معمولاً متفاوت است. برای مثال اگر قصد اپلای دکترا برای کانادا را دارید، این کشور هر دو مدرک تافل و آیلتس را دریافت می‌کند با این تفاوت که مدرک آیلتس پذیرش بیشتری دارد. یا در کشور آمریکا بیشتر نمره‌ی تافل قابل‌قبول است. از طرفی نمره‌ی آزمون آیلتس برای دانشگاه‌های اروپایی و استرالیایی اهمیت زیادی دارد.
باید به این نکته اشاره کنیم که در کانادا برخی از کورس‌ها به زبان فرانسوی ارائه می‌شوند و ممکن است دانشگاه مدارک مربوط به آزمون‌های فرانسوی مثل DALF، DELF، TEF، یا TCE و غیره را درخواست کند. حتی گاهی ممکن است دانشگاه‌ها مدارک آزمون‌های بیشتری مثل GRE و GMAT را از شما درخواست کنند که همگی در لیست مدارک موردنیاز سایت دانشگاه‌ها موجود است.
3- حوزه‌ی تحصیلی خود را مشخص کنید!
اگر به‌طورجدی به اپلای دکتری فکر می‌کنید، پس حتماً موضوعی که می‌خواهید در دانشگاه روی آن تحقیق کنید را کاملاً مشخص کنید. این موضوع خیلی مهم است که از تمام زیروبم‌های موضوع پیشنهادی خود آگاه باشید. فراموش نکنید که رشته و موضوع تحقیق شما، چیزی خواهد بود که شاید نیمی از عمر شما را درگیر خود کند.
اطمینان یابید که موضوع انتخابی شما، علاقه‌ی شماست. این موضوع را نه‌تنها به لحاظ تئوری، بلکه جنبه‌های عملی و تحقیقاتی آن را هم در نظر بگیرید. برای مثال، اگر شما دانشجوی مهندسی هستید، ببینید آیا می‌خواهید دست‌های خود را در آزمایشگاه و کارگاه کثیف کنید یا بر روی فرضیه‌ها و اصول تئوری مختلف کار کنید. یا اینکه مایلید زمان خود را بیشتر در دانشگاه بگذرانید، یا سریعاً وارد دنیای کار شوید؟
یا اگر برای مثال، در زمینه علوم اجتماعی و انسانی کار می‌کنید، باید بدانید که چگونه می‌خواهید تئوری‌های مختلف را بررسی کنید. آیا به دنبال کارهای خلاقانه‌تری هستید؟ آیا می‌خواهید مستقیماً با انسان‌ها در ارتباط باشید و رفتار آن‌ها را مشاهده و برسی کنید، یا بر روی اطلاعات و داده‌های موجود کار کنید؟
معمولاً دانشجویانی که موفق به دریافت بورسیه می‌شوند، به دو شیوه دستیار آموزشی (Teaching Assistantship) یا دستیار پژوهشی (Research Assistantship) در دانشگاه مشغول به کار می‌شوند. کسی که به‌عنوان دستیار آموزشی قبول می‌شود بیشتر به‌عنوان دستیار استاد در تدریس و حل تمرین و غیره کمک می‌کند و در مقابل، دستیار آموزشی، بیشتر اوقات خود را در آزمایشگاه و کنفرانس‌ها می‌گذراند.
4- برای انتخاب و پیدا کردن استاد راهنما زمان بگذارید!
باید بدانید که انتخاب استاد و کسی که می‌خواهید با آن کار کنید، یکی از مهم‌ترین تصمیم‌هایی است که قبل از اپلای دکتری باید بدان توجه کنید. پس برای پیدا کردن چنین فردی زمان کافی بگذارید و در موردشان تحقیق کنید.
آیا سابقه دانشگاهی زیادی دارند؟ یا به‌تازگی گروه تحقیقاتی خود را شروع کرده‌اند؟ سابقه‌ی تحصیلی و مقالات آن‌ها چگونه است؟ آیا با دانشجویان دکترای زیادی کار می‌کنند، یا شما تنها نفر خواهید بود؟ آیا می‌توانید با یکی از دانشجویان آن‌ها صحبت کنید؟ آیا می‌توانید مستقیماً با خود استاد صحبت کنید و در مورد پروژه نظر او را بپرسید؟ این‌ها سؤالاتی هستند که حتماً باید به پاسخ آن‌ها توجه کنید.
فراموش نکنید که اگر نتوانید یک استاد خوب و ناظری مناسب برای پروژه خود انتخاب کنید، دیگر مهم نیست که دانشگاه انتخابی شما چقدر خوب است. قبل از اپلای دکتری، شما باید کاملاً به این موضوع فکر کنید که انتظارات شما از استاد خود چیست و آیا آن فرد انتخابی می‌تواند نیازهای شما را برطرف کند یا خیر.
5- زندگی غیردانشگاهی خود را فراموش نکنید!
دوره‌ی دکتری به خاطر ماهیت تخصصی خود، دوره‌ای عالی‌ست برای آنکه مهارت‌های حرفه‌ای خود را رشد دهید و به شغل‌های احتمالی خود فکر کنید. اما فراموش نکنید که شما به‌غیراز این دوره‌ی تحصیل سه یا چهار ساله، کارهای دیگری به‌جز تحقیق هم قرار است انجام دهید. پس هنگامی‌که می‌خواهید به اپلای دکتری فکر کنید، سایر جنبه‌های زندگی را هم در نظر بگیرید.
هنگام اپلای دکتری اولین چیزی که ممکن است به ذهن شما خطور کند این است که «آیا در این دانشگاه می‌توانم رشته تحقیقی خود را دنبال کنم؟» اما نکته اینجاست که بعد از پاسخ به این سؤال، باید به این موضوع هم فکر کنید که «من قرار نیست تمام این سه یا چهار سال را در آزمایشگاه و کتابخانه بگذرانم.»
برخلاف تصور عمده از دوران دکتری و زمان‌های زیاد پژوهش، باید توجه کنید که شما زمان‌هایی را هم بیرون از دانشگاه خواهید گذراند. پس نباید بگویید چه اهمیتی دارم که کجا زندگی می‌کنم، یا آیا شهر انتخابی من دریا دارد یا خیر.
موضوع این است که شهر و محیط اطراف شما اهمیت زیادی دارد. باید بدانید آیا می‌خواهید در شهری زندگی کنید که جوی فعال و شلوغ دارد؟ یا می‌خواهید اطراف شما با طبیعت و جنگل و کوه احاطه شده باشد؟ آیا هرچه نزدیک‌تر بودن به کشور و خانواده خود برای شما اهمیت دارد؟ بهترین کار این است که زمان‌های فراغت خود را تصور کنید و ببینید هنگامی‌که مشغول پژوهش نیستید دوست دارید چکار کنید.
شاید تعجب کنید ولی اهمیت محل زندگی شما از شهرت و معروفیت دانشگاه شما مهم‌تر است. در مقاطع تحصیلی تکمیلی، معمولاً شهرت دپارتمانی که در آن کار می‌کنید، یا حتی گروهی که با آن‌ها کار می‌کنید بسیار مهم‌تر از نام دانشگاه هستند. چراکه در این دپارتمان و گروه‌های تحقیقاتی است که شما می‌توانید همکاری‌های خود را گسترش دهید و برای پروژه و حتی آینده‌ی خود ارتباطات حرفه‌ای و مهمی ایجاد کنید. زمانی که اپلای دکتری کردید و دوره خود را به اتمام رساندید، آنچه صاحبان کسب‌وکار برای استخدام شما بدان توجه می‌کنند این است که چه تحقیقی انجام داده‌اید، در چه دپارتمانی فعالیت داشته‌اید و با چه افرادی کار کرده‌اید.
6- تمام تخم‌مرغ‌های خود را در یک ظرف نگذارید!
بیایید فرض کنیم شما دانشگاه رؤیایی خود را پیدا کردید. شهری که دانشگاه در آن قرار دارد عالی است، دانشگاه محیط خوبی دارد و گروهی که می‌خواهید با آن‌ها کار کنید همگی حرفه‌ای و خوب هستند. احتمالاً وسوسه‌ی شدیدی در شما ایجاد می‌شود که برای اپلای دکتری به همین دانشگاه مراجعه کنید و مدارک خود را برای آن ارسال کنید. اما بر این وسوسه غلبه کنید!
شما باید هر چه بیشتر و برای دانشگاه‌های مختلف اپلای کنید. بدون شک این کار حسابی شما را خسته خواهد کرد و زمان زیادی هم از شما می‌گیرد. اما فراموش نکنید که بهتر است چندین گزینه‌ی مختلف برای جایگزین داشته باشید و تنها به یک دانشگاه بسنده نکنید. این کار درنهایت به شما اعتمادبه‌نفس و آرامش خیال بیشتری خواهد داد.
البته فراموش نکنید که برای اپلای دکترا هیچ‌گاه سراغ دانشگاهی نروید که اصلاً خیال رفتن به آنجا را ندارید. مسلماً نمی‌خواهید در شرایطی قرار بگیرید که پذیرش دانشگاه‌های نامناسبی را دارید که اهمیتی هم برای شما ندارند. این کار تنها یک فشار مضاعف برای شما ایجاد می‌کند که گویی مجبورید حتماً یکی از آن‌ها را قبول کنید.
7- در مورد برنامه تحصیلی خود تحقیق کنید!
شاید بدانید که برنامه‌های دکترا بسیار متنوع هستند و با انتخاب هر برنامه، وظایف شما هم متفاوت خواهد شد. برای مثال پروژه‌های مربوط به علوم انسانی، به زمان زیادی برای مرور اطلاعات گذشته نیاز دارند و حتی گاهی باید یکسری تحقیقات را دوباره ارزیابی کرد. یا در علوم ریاضی و مهندسی، دانشجویان ممکن است پروژه‌ی خود را پیش ببرند یا در یک پروژه‌ی از قبل تعیین‌شده شروع به کار کنند.
در برخی دوره‌ها، تدریس جزو وظایف اجباری دانشجویان دکتری است و در برخی برنامه‌های دیگر تدریس یک موضوع اختیاری است. یا حتی برخی دانشگاه‌ها ممکن است یک استاندارد زمانی مشخص برای برخی برنامه‌ها تهیه کرده باشند، درحالی‌که برخی دانشگاه‌های دیگر رویکرد منعطف‌تری دارند. درنهایت، قبل از اپلای دکتری برای دانشگاه موردنظر خود، باید در مورد دوره‌های مختلف آن دانشگاه به‌خوبی مطالعه کنید.
8- دوره‌های لازم را بگذرانید!
احتمالاً مقاطع تحصیلی پیشین شما به‌گونه‌ای بوده‌اند که شما را برای دوره‌ی دکتری آماده کرده‌اند. اما باز هم فراموش نکنید که دوره‌ی تحصیلات عالی به زمان و تخصص بسیاری نیاز دارد. برای آماده کردن خود می‌توانید ببینید که دانشجوی انتخابی هر دانشگاه و رشته به چه تجربیاتی نیاز دارد.
برای مثال، معمولاً دانشجویان علوم انسانی قبل از اپلای دکترا و شروع دوره‌ی اصلی خود باید یک دوره‌ی سه ماهه آمادگی و حضور در آزمایشگاه بگذرانند. البته ممکن است شما چنین دوره‌هایی را از قبل گذرانده باشید و مدارک آن‌ها را در اختیار داشته باشید. بااین‌حال، پیشنهاد می‌کنیم قبل از اپلای دکتری، در این زمینه به‌خوبی تحقیق کنید.
9- سؤال بپرسید!
زمانی که می‌خواهید وارد پروسه اپلای دکتری شوید، خواهید دید که افراد متعددی هستند که آن‌ها هم چنین قصدی دارند یا به‌نوعی با آن مرتبط هستند. برای مثال اساتید خودتان، دانشگاهی که در آن دوره‌های خود را گذرانده‌اید، استادی که امیدوارید با آن کار کنید، مسئول بخش فارغ‌التحصیلی دپارتمان دانشگاه موردنظر و خیلی افراد دیگر.
بسیاری از این افراد مشتاقانه حاضرند در پر کردن فرم اپلای دکتری به شما کمک کنند. بدون خجالت و به‌راحتی هر چه سؤال در ذهنتان دارید را بپرسید. این موضوع مخصوصاً زمانی که می‌خواهید تصمیم نهایی را بگیرید بسیار اهمیت می‌یابد.
10- برای پر کردن فرم اپلای خود زمان بگذارید!
نکته‌ی پایانی شاید قابل‌حدس‌ترین نکته باشد، اما درعین‌حال مهم‌ترین نکته‌ای است که احتمالاً هر کسی به شما می‌رسد آن را پیشنهاد می‌دهد. اگر به‌موقع دست‌به‌کار شوید و برای اپلای دکتری اطلاعات کافی بدست آورید، آنگاه می‌توانید با خیال راحت یک رزومه و فرم درخواست عالی آماده کنید.
هنگام ثبت‌نام آنلاین، هر دانشگاه هزینه‌ای بین 40 تا 100 دلار از شما دریافت می‌کند. اما قبل از اینکه به این مرحله برسید، سعی کنید در درخواست خود به‌خوبی توضیح دهید که چرا فکر می‌کنید باید شما را انتخاب کنند و شما یک گزینه‌ی مناسب برای کار با آن‌ها هستید. این قسمت درواقع همان انگیزه‌نامه شماست. اگر دوره‌های خاصی برای آمادگی بیشتر گذرانده‌اید، حتماً به آن‌ها اشاره کنید. حتی می‌توانید به تحقیق و بررسی خود در مورد دوره‌ها و دانشگاه‌های مختلف اشاره کنید. این موضوع نشان می‌دهد که شما به کار خود اهمیت می‌دهید و با دلایل مشخصی دانشگاه موردنظر را انتخاب کرده‌اید.
مهم‌تر از تمام این موارد، حتماً رزومه خود را به‌روزرسانی کنید و زمان کافی برای نوشتن پروپوزال خود بگذارید. در پایان، حتماً از افراد متخصص دیگر درخواست کنید که پروپوزال شما را مطالعه کنند. فراموش نکنید که هرچه بازخورد حرفه‌ای بیشتری بتوانید بگیرید، در پایان نتیجه‌ی بهتری خواهید گرفت.
نکته‌ی مهم دیگر در پر کردن فرم اپلای دکتری این است که افراد مناسبی را به‌عنوان معرف در توصیه‌نامه خود معرفی کنید. حتماً یکسری اطلاعات ضروری را از پیش به آن‌ها بدهید که در صورت برقراری تماس با دانشگاه، آمادگی کافی داشته باشند. اگر قرار شد در یک مصاحبه دکتری شرکت کنید، به این فکر کنید که چه سؤالاتی ممکن است از شما پرسیده شود و حتماً پیش از آن چندین بار تمرین کنید.
سخن پایانی
به‌عنوان کسی که قصد اپلای دکتری دارد، احتمالاً با ترس‌ها و هیجان‌های بسیاری روبه‌رو خواهید شد. اما فراموش نکنید که علاقه به کاری که می‌خواهید انجام دهید بسیار اهمیت دارد. دوره‌ی دکتری می‌تواند تعهدی برای آینده‌ی شما باشد. چراکه قرار است زمان زیادی از زندگی خود را وقف آن کنید و مسیر آینده‌ی خود را بسازید. پس رشته‌ای را انتخاب کنید که ارزش زمان و انرژی شما را داشته باشد.