آفرینش طنز و مطایبه در کلیله و دمنه*

  آفرینش طنز و مطایبه در کلیله و دمنه*   دکتر نجمه حسینی سروری 1 استادیار دانشگاه شهید باهنر کرمان دکتر یحیی طالبی استاد دانشگاه علامه طباطبایی چکیده کلیله و دمنه از قدیم‌ترین نمونه‌های افسانه تمثیلی (فابل) است. فابل‌ها قصّه‌هایی کوتاه با شخصیّت‌های جانوری هستند که مانند انسان حرف می‌زنند و رفتار می‌کنند. فابل‌ها همچنین با نشان‌دادن برتری‌ها یا ضعف‌های اخلاقی انسان‌ها و مناسبات میان آنها، در قالب شخصیّت‌هایی که از میان جانوران انتخاب می‌شوند، درس‌هایی انسانی را به مخاطب یادآوری می‌کنند. تقلید مسخره‌آمیز رفتار آدمی و نسبت‌دادن آن به حیوانات، یکی از شیوه‌های‌ اساسی آفرینش طنز است و به این اعتبار، کلّیت متن کلّیله و دمنه را می‌توان در ردۀ آثار مطایبه‌آمیز و بویژه طنزهای اخلاقی و اجتماعی قرارداد که راویان آن از شگرد حیوان‌نمایی انسان برای مطرح‌کردن انحطاط اخلاقی و اجتماعی نوع بشر و نیز مردمان زمانه خود بهره می‌برند. علاوه بر شیوۀ طنزپردازی در کلّیت اثر که مبتنی بر حیوان‌نمایی است، راویان کلّیله و دمنه از شگردهای دیگری نیز برای خلق وضعیّت مضحک بهره برده‌اند. شگردهایی مثل پایان غیرمنتظره، واژگونگی موقعیّت و یا حضور شخصیّت مضحک، ابله یا زیرک، در ماجرا که با حسابگری‌های ناشیانه و نتیجه‌گیری‌های نادرست و یا ترفندهای زیرکانه و پیش‌بینی‌های درست خود و ... ماجرایی خنده‌دار را خلق می‌کنند. بررسی­ها بیانگر آن است که بسامد طنز بیشتر از هزل است و در آفرینش مطایبه، از حضورشخصیت ابله به مراتب بیش از خلق موقعیّت مضحک استفاده شده است. واژگان کلیدی: کلیله و دمنه، مطایبه (هزل، هجو، طنز)، فابل (افسانه تمثیلی)، شگردهای خلق وضعیّت مضحک. * تاریخ دریافت مقاله: 08/11/1390                                 تاریخ پذیرش نهایی: 26/07/1391 1- نشانی پست الکترونیکی نویسنده مسئول: [email protected]