احیای تعلیم و تربیت برای رهایی بخشی انسان با نظر به دیدگاه‌های هورکهایمر و آدورنو

در دنیای امروز تعلیم و تربیت در تحقق اهداف و نیز تعارض میان اهداف علمی و اخلاقی با چالش‌هایی روبرو است. رویکرد ‏انتقادی با تمرکز بر وجود انسان و کنش‎‌‎گری وی، می‎‌‎تواند نظام تربیت را در بازگشت به اهداف جامع خویش یاری رساند. نوشتار ‏حاضر با تحلیل ابعاد رویکرد انتقادی، به ردیابی دلالت‎‌‎های آن در تربیت می‌پردازد. در گام نخست به منظور بررسی چرخش‌های ‏اساسی در رویکرد انتقادی از روش تحلیل زبانی استفاده شده است و در گام دوم به منظور استنتاج دلالت‌های تربیتی منتج از این ‏چرخش‌ها روش استنتاجی به کار گرفته شده است. رویکردانتقادی نسبت به رویکردهای فلسفی پیش از خود، قائل به چرخش-‏هایی است از این قرار: چرخش از تقدیرگرایی به کنش‎‌‎گری انسانی، چرخش از خرد‎ ‎ابزاری به خرد انتقادی، چرخش از یکسان‎‌‎سازی به تفاوت‌ها و چرخش از نظریه‎‌‎پردازی به پیوند نظر و عمل. این چرخش‌ها در عرصه تربیت، موجد تحولاتی خواهند شد. ‏از جمله می‌توان به این تحولات اشاره کرد: بررسی اهداف نظام تربیت و نسبت آنها با وضعیت موجود، حساسیت نسبت به ‏ایدئولوژی‎‌‎های ناظر بر سلطه، توجه به ابعاد اخلاقی دانش‎‌‎های فناورانه، تلاش برای ایجاد بسترهای کنش‎‌‎گری واقع‎‌‎گرایانه دانش-‏آموزان، توجه به لایه‎‌‎مندی هویت و تنوع هویت‎‌‎های فرهنگی/قومی. این چرخش‌ها را می‌توان در سه سطح فلسفی، سیاستگذاری ‏و روابط کلاسی-مدرسه ای دسته‌بندی کرد. نظام تربیت در وضعیت فعلی در تحقق چرخش ها با چالش‌هایی مواجه است که ‏تنوع بخشی به مدارس و مراجع راهبری، تقویت نهادهای علمی خارج از نهاد تربیت و تقویت اصلاحات خرد مدرسه ای –‏کلاسی می‌تواند راههای برون رفت از آنها تلقی شود.‏