بررسی تطبیقی بهره‎گیری از آبهای زیرزمینی روستایی به‎وسیله‎ی قنات و چاه (مطالعه‎ی موردی: بخش‎های شوقان و سنخواست شهرستان جاجرم)

هدف از این مقاله بررسی تطبیقی بهره‎برداری از منابع آب و نقش آن بر توسعه‎ی سکونتگاه‎های روستایی بخش‎های شوقان و سنخواست است. بنابراین روی آوردن به احداث چاه‎های عمیق و نیمه‎عمیق و گسترش روزافزون آنها، باعث تغییراتی شدید در نظام بهره‎برداری از منابع آب و درنهایت، از بین رفتن روش‎های سنّتی می‎شود. هر چند هزینه‎های احداث قنات بالاتر از چاه است، اما بازدهی قنات در درازمدّت در قبال مخارج آن، بسیار زیادتر و باصرفه‎تر است. یافته‎های این مقاله نشان می‎دهد که در محدوده‎ی مورد مطالعه 57 رشته قنات (33%) خشکیده‎اند؛ زیرا این قنوات در برابر چاه‎ها (دیزلی و برقی) توان برابری نداشتند. چاه‎ها که ابتدا (پیش از اصلاحات ارضی 1340) به‎صورت مکمل در کنار منابع دیگر آب مورد توجّه بودند، در مدّت زمان کوتاهی(کمتر از سه دهه)، جایگزین قنوات شد و موجب بروز مسائل و تحوّلات گسترده‎ای در سطح محدوده شدند. جایگزینی چاه با قنات همچنین پیامدهای مکانی ـ فضایی دیگری همچون: افزایش درآمد و قدرت خرید زارعان، افزایش رونق اقتصادی محدوده، کاهش جمعیّت روستاهایی که قنوات آنها خشک شده است، مهاجرت جمعیّت روستایی به روستاها و شهرهای اطراف و ... را به‎همراه داشت. در نتیجه هم‎اکنون چاه‎ها و قنوات، مهم‎ترین منابع آب در دسترس هستند. بنابراین توجّه و اهمّیّت دادن به این دو و استفاده‎ی درست و بهینه از آنها می‎تواند راهکاری برای توسعه‎ی پایدار روستایی تلقی شود.