بررسی جامعه‌شناختی تاریخیِ سازوکارهای مدیریت نزاع‌های ایلی ـ طایفه‌ای در جوامع روستایی ایران

جوامع سنتی ایران، سازوکارهایی با سنخ متفاوتی برای حل بحران‌های اجتماعی (قتل، نزاع و اختلاف گروهی) تجربه کرده‌اند. پژوهش‌ حاضر با رویکرد تاریخی ـ تحلیلی و با الهام از دیدگاه دورکیم (عدالت ترمیمی و کیفری)، به تحلیل سازوکارهای مدیریت نزاع و میزان انطباق و افتراق این سازوکار با دیدگاه دورکیمی، پرداخته است. نتایج نشان می‌دهد که چهار سنخ رویکرد عدالت ترمیمی (اصل اعتماد، گفتگو و مشارکت، میانجیگری و اصل آینده‌نگری) در سازوکارهای مدیریتی ایران قابل‌شناسایی است، اما اصل داوطلبانه بودن در سنخ سنتی نمود چندانی ندارد. به این معنی که جامعه‌ سنتی ایران به‌ سبب هنجار بودگی فرهنگ جمع‌گرایی (سلسله مراتبی)، غلبه وجدان جمعی، ساختار موزائیکی جوامع (قطاعی و کندویی) و بافت ناهمگون آن، بستر توسعه حقوق ترمیمی از نوع دورکیمی (جامعه مدرن مبتنی بر تقسیم‌کار) را نداشته است. این سنخ از جوامع، از مکانیسم خاصی در مدیریت نزاع ایلی ـ گروهی بهره برده که با گونه‌ی عدالت ترمیمی و کیفری بسیار متفاوت و متمایز هست؛ رویکردی که از ساختار سیاسی و اجتماعی ـ فرهنگی حاکم متأثر بوده و در قالب آیین‌های سنتی نمود اجتماعی یافته است.