بررسی نمو فنولوژیک و عملکرد ژنوتیپ‌های مختلف باقلا در گرگان

سابقه و هدف: باقلا(Vicia faba L.) یکی از مهم‌ترین حبوبات از لحاظ تثبیت بیولوژیک نیتروژن و میزان پروتئین بوده و قابلیت رشد در دامنه وسیعی از شرایط اقلیمی و خاک را دارد. ژنوتیپ‌های مختلفی از باقلا وجود دارند که دارای پتانسیل بالایی از نظر صفات مؤثر بر عملکرد دانه می‌باشند. مطالعه تنوع کلکسیون‌های گیاهان زراعی، به منظور شناسایی صفات ارزشمند زراعی و بهره‌برداری در راستای برنامه‌های اصلاحی حائز اهمیت است. با شناسایی و معرفی ژنوتیپ‌های پر محصول می‌توان سطح زیر کشت و عملکرد در واحد سطح را افزایش داد. این بررسی جهت شناخت فنولوژی (مراحل رشد و نمو)، انتخاب ژنوتیپ‌های برتر باقلا و ارزیابی تنوع ژنتیکی صفات زراعی انجام شد. مواد و روش‌ها: این آزمایش در سال زراعی 96-1395 در ایستگاه تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی گرگان اجرا شد. 26 ژنوتیپ مختلف باقلا در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی در سه تکرار ارزیابی شدند. صفاتی از جمله سرعت سبزشدن، یکنواختی سبزشدن، روز از کاشت تا گل‌دهی، روز از کاشت تا غلاف‌دهی، روز از کاشت تا پرشدن دانه، روز از کاشت تا رسیدگی فیزیولوژیک، تعداد شاخه در بوته، ارتفاع بوته، فاصله اولین غلاف از سطح زمین، طول غلاف، تعداد غلاف در بوته، تعداد دانه در غلاف، وزن 100دانه و عملکرد دانه مقایسه شدند. به منظور گروه‌بندی ژنوتیپ‌ها تجزیه کلاستر بر اساس توان دوم اقلیدسی و روش وارد انجام شد. تجزیه‌های آماری با استفاده از نرم افزارهای SAS و SPSS انجام شد. یافته‌ها: بین ژنوتیپ‌ها از نظر کلیه صفات مورد بررسی در سطح یک درصد اختلاف معنی‌دار وجود داشت. طبق نتایج مقایسه میانگین‌ بیش‌ترین سرعت سبزشدن با 05/0 روز متعلق به G-faba-18-2، بیش‌ترین زمان از کاشت تا رسیدن به مرحله گل‌دهی با 7/129 روز متعلق به G-faba-393، بیش‌ترین روز از کاشت تا غلاف‌دهی با 7/150 روز متعلق به G-faba-18-3 و بیش‌ترین زمان از کاشت تا رسیدگی فیزیولوژیک با 7/194 روز متعلق به G-faba-393 بود. بیش‌ترین تعداد غلاف در بوته با 30/30 به ژنوتیپ G-faba-393 تعلق داشت. بیش‌ترین تعداد دانه در غلاف با 5/4، 66/4 و 56/4 عدد به‌طور مشترک به ژنوتیپ‌های G-faba-8، G-faba-21 و G-faba-20 (رقم برکت) تعلق داشت. بالاترین وزن 100دانه با 1/203 متعلق به ژنوتیپ G-faba-1-2 بود. ژنوتیپ‌های G-faba-8 با 6314، G-faba-7 با 6206، G-faba-1-2 با 6118 و G-faba-218 با 5989 کیلوگرم در هکتار به‌طور مشترک بالاترین عملکرد دانه را تولید کردند و پس از آن ژنوتیپ‌های G-faba-20، G-faba-21، G-faba-5 و ‌‌ G-faba-332قرار گرفتند. نمودار تجزیه کلاستر به روش وارد، برای پنج صفت، 26 ژنوتیپ را در سه گروه (I ، II و III) قرار داد. کلاستر I شامل 1/46 درصد از کل ژنوتیپ‌ها بود. ژنوتیپ‌های این گروه از لحاظ تعداد دانه در غلاف، وزن 100 دانه و عملکرد دانه بالاتر از میانگین کل بودند. این ژنوتیپ‌ها می‌توانند در برنامه‌های اصلاحی در جهت بهبود و افزایش عملکرد مورد استفاده قرار گیرند. نتیجه‌گیری: ژنوتیپ‌های مورد بررسی تنوع فنوتیپی زیادی از لحاظ مورفولوژی، فنولوژی و عملکرد داشتند. ژنوتیپ‌هایی که تعداد دانه در غلاف، وزن 100 دانه و طول غلاف مناسبی داشتند، توانستند عملکرد دانه بیش‌تری نسبت به سایر ژنوتیپ‌ها تولید کنند. ژنوتیپ‌های G-faba-8، G-faba-7، G-faba-1-2 و G-faba-218 بالاترین عملکرد دانه در هکتار را تولید کردند. عملکرد ژنوتیپ‌های فوق از رقم برکت که کشت آن در منطقه گرگان متداول است، بیش‌تر بود. در صورت تکرار این نتایج در آزمایشات آتی و پایداری عملکرد آن در منطقه می‌توان از این ژنوتیپ‌ها جهت دستیابی به افزایش تولید بهره برد.