تاثیر اکسین‌های IBA، NAA و 2, 4- D بر تولید و رشد کالوس در گونه سرخدار (Taxus baccata L.) در شرایط درون شیشه‌ای

سابقه و هدف: سرخدار یکی از با ارزشترین گونه­های سوزنی­برگ جنگل­های شمال ایران است که گونه­ای سایه­پسند بوده و از آستارا تا علی­آباد کتول استان گلستان پراکنش دارد. این گونه ضمن داشتن ارزش فراوان از نظر ذخایر ژنتیکی، جنگلشناسی و اکولوژیکی، در صنعت دارویی نیز جایگاه ویژه­ای دارد. از آنجائیکه کالوس به عنوان ماده اولیه برای کشت­های سلولی و تولید متابولیت­های ثانویه و نیز تولید گیاهچه به روش غیرمستقیم ضروری می­باشد، لذا به منظور پیشنهاد ریزنمونه مناسب و غلظت معینی از تنظیم­کننده­های رشد جهت تولید کالوس، تأثیر اکسین­های ایندول بوتریک اسید (IBA)، نفالین استیک اسید (NAA) و 2و 4 دی­کلروفنوکسی استیک اسید (2, 4- D) بر میزان تولید و رشد کالوس سرخدار در شرایط درون شیشه­ای مورد بررسی قرار گرفت. مواد و روش­ها: در این پژوهش از قسمت­های مختلف درخت نظیر برگ، ساقه­های جوان و جوانه­های رویشی ریز نمونه­هایی به طول 5/1 سانتی­متر تهیه شد. برای سترون­سازی ریزنمونه­ها از روش­های مختلفی استفاده شد. ریزنمونه­ها پس از سترون­سازی در محیط کشت موراشیگ و اسکوگ (MS) کشت شدند. جهت القاء کالوس از هورمون­های IBA، NAA و 2,4- D در چهار سطوح 0، 3/0، 3 و 6 میلی­گرم در لیتر استفاده شد. به منظور جلوگیری از تجزیه اکسین­ها و جذب بهتر آنها توسط بافت ریزنمونه، کلیه ریزنمونه­ها به مدت یک هفته در شرایط تاریکی نگه داشته شدند. برای هر یک از ریزنمونه­های ساقه، برگ و جوانه منحنی رشد کالوس ترسیم گردید. تجزیه و تحلیل داده­ها توسط آزمون تجزیه واریانس و آزمون دانکن انجام شد. یافته­ها: نتایج پژوهش نشان داد که بهترین روش برای سترون­سازی ریزنمونه­ها استفاده از اتانول 70 درصد (1 دقیقه) و کلرید جیوه 2/0 درصد و کلرور کلسیم 2/0 درصد (1 دقیقه) می­باشد. بیشترین درصد قهوه­ای شدن به ریزنمونه­های جوانه در غلظت 6 میلی­گرم در لیتر NAA تعلق داشت. ریزنمونه­های برگ از نظر پدیده قهوه­ای شدن از وضعیت بهتری برخوردار بودند، بطوریکه در غلظت­های مختلف IBA و 2, 4- D هیچگونه آثار قهوه­ای شدن مشاهده نشد. بیشترین وزن تر و خشک کالوس به ریزنمونه­های ساقه و جوانه تعلق داشت که به ترتیب تحت تیمار هورمون­های 2, 4- D و NAA با غلظت 3 میلی­گرم در لیتر بودند. ضمن­اینکه کالوس­های تولید شده دارای بافت و رنگ متفاوتی بودند. بیشتر ریزنمونه­های جوانه در غلظت 3/0 میلی­گرم در لیتر NAA وضعیت طبیعی خود را حفظ کرده ولی عمده جوانه­ها در غلظت 6 میلی­گرم در لیتر IBA و 2, 4- D به کالوس تبدیل شدند. منحنی­های رشد کالوس در ریزنمونه­ های مختلف نشان دادند که شروع کالوس­دهی و رشد آن دارای سرعت نسبتاً پائینی است. نتیجه ­گیری: درصورتیکه هدف، تولید کالوس از ریزنمونه­های ساقه و برگ سرخدار باشد،2, 4- D  با غلظت 3 میلی­گرم در لیتر، و برای تولید کالوس از جوانه انتهایی غلظت 3 میلی­گرم در لیتر NAA و چنانچه تولید گیاهچه از جوانه­های سرخدار مد نظر باشد غلظت 3/0 میلی­گرم NAA به عنوان پروتکل­هایی مناسب، پیشنهاد می­گردند.