تاثیر باکتری‌های حل‌کننده فسفات و قارچ میکوریزا بر میزان تجمع عناصر غذایی اندام‌های هوایی گندم دیم

چکیده مقدمه: کاربرد کودهای زیستی از جمله باکتری­‌ها و قارچ­‌های حل­‌کننده فسفات موجب بهبود حاصل‌خیزی خاک می‌­گردد، بسیاری از باکتری­‌ها به‌موجب تولید آنزیم‌­ها، سبب بالا رفتن و آزادسازی فسفات از فرم آلی می‌­شوند. هم‌چنین این باکتری‌­ها تولید هورمون‌­هایی نظیر اکسین و اسیدجیبرلیک را باعث می­‌گردند. سودوموناس و باسیلوس بیش­ترین کارایی جهت حل‌­کردن فسفات را دارند. قارچ میکوریزا نقش مهم و کلیدی در چرخه عناصر غذایی و افزایش گیاهان در مواجه با تنش‌­های مختلف محیطی را دارد.   مواد و روش‌­ها: به­‌منظور بررسی اثر باکتری سودوموناس و قارچ گلوموس موسه بر میزان عناصر غذایی اندام‌­های هوایی گندم در شرایط دیم، آزمایشی مزرعه­ای به‌­صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک­‌های کامل تصادفی با سه تکرار در دو مکان در مزرعه پژوهشی دانشکده کشاورزی، دانشگاه ایلام و ایستگاه مرکز تحقیقات کشاورزی سرابله در سال زراعی 93-1392 اجرا شد. تیمارهای آزمایشی شامل عامل رقم گندم در دو سطح (کراس­سبلان و ساجی) و تیمار منابع کودی در هشت سطح شامل: 1) تیمار شاهد (عدم مصرف هیچ منبع کودی)، 2) 50 کیلوگرم در هکتار کود شیمیایی فسفر، 3) باکتری سودوموناس پوتید، 4) قارچ گلوموس موسه، 5) باکتری سودوموناس پوتیدا + قارچ گلوموس موسه، 6) باکتری سودوموناس پوتیدا + قارچ گلوموس موسه + 25 کیلوگرم در هکتار کود شیمیایی فسفر، 7) باکتری سودوموناس پوتیدا + 25 کیلوگرم در هکتار کود شیمیایی فسفر و 8) قارچ گلوموس موسه + 25 کیلوگرم در هکتار کود شیمیایی فسفر بود. نتایج: نتایج نشان داد که اثر برهم­کنش رقم × منابع کودی بر عناصر غذایی موجود در اندام‌­های هوایی گندم دیم معنی­‌دار بود. در هر دو رقم مورد استفاده در شرایط دیم استفاده از باکتری­‌های حل­‌کننده فسفات و قارچ میکوریزا موجب افزایش عناصر نیتروژن، فسفر و پتاسیم در مرحله پنجه‌زنی، برگ، ساقه و سنبله گردید؛ به‌طوری­‌که بیش­ترین میزان نیتروژن در مرحله پنجه‌­زنی (7/7 میلی‌­گرم در گرم)، برگ (2/10 میلی­‌گرم در گرم)، ساقه (5/10 میلی‌­گرم در گرم) و سنبله (4/8 میلی­‌گرم در گرم)، فسفر در برگ (72/0 درصد)، ساقه (68/0 درصد) و سنبله (73/0 درصد) و پتاسیم در مرحله پنجه­‌زنی (5/2 درصد)، برگ (4/3 درصد)، ساقه (5/1 درصد) و سنبله (8/1 درصد) در رقم ساجی + قارچ گلوموس موسه + 25 کیلوگرم در هکتار کود شیمیایی فسفر و کم‌ترین میزان عناصر عذایی موجود در اندام­‌های هوایی در رقم کراس­سبلان و تیمار شاهد (عدم مصرف هیچ منبع کودی) مشاهده شد. نتیجه‌­گیری: این پژوهش بیانگر اثر مثبت و معنی‌­دار باکتری­‌های حل‌­کننده فسفات و قارچ میکوریزا بر عناصر غذایی موجود در اندام­‌های گندم تحت شرایط دیم بود. باکتری­‌های حل‌­کننده فسفات و قارچ میکوریزا موجب افزایش تجمع عناصر غذایی اندام‌­های هوایی نسبت به تیمارهای شاهد و صد در صد کود شیمیایی گردیدند که این امر افزایش عملکرد دانه گندم در شرایط دیم را به‌دنبال داشت. با توجه به این­که کشت گندم دیم با تنش خشکی و گرما مواجه می­‌گردد، استنباط می‌شود که کشت رقم ساجی و استفاده از قارچ میکوریزا می­‌تواند بهترین نتیجه را تحت شرایط دیم در منطقه ایلام را از خود نشان دهد. واژه‌­های کلیدی: برگ گندم، پتاسیم، شرایط دیم، منابع کودی، نیتروژن