تبیین عوامل موثر در برنامه ریزی بازسازی مسکن پس از سانحه با استفاده از نظریه مبنایی (نمونه موردی بازسازی روستاهای زلزله ورزقان)

زمینه و هدف:  فقدان اطلاعات و تجربیات بازسازی ­های مربوط به سوانح سنوات گذشته از بارزترین ضعف ­ها درمطالعات بازسازی در ایران قلمداد می ­شود. بدیهی است بررسی نتایج موفق یا ناموفق پروژه­های بازسازی انجام یافته، سبب افزایش توانمندی و آمادگی دولتمردان و مجریان در اجرای برنامه ­های راهبردی و پرهیز از تکرار اشتباه ­ها و هدررفت انرژی و سرمایه می­ گردد. در این مقاله سعی بر آن است که ابتدا مقولات عمده­ ی بازسازی پس از سوانح شناسایی شود، سپس با بررسی روند بازسازی روستاهای آسیب­ دیده از زلزله منطقه ورزقان در سال 1391 و مسائل پیش آمده در طول بازسازی، به ثبت و طبقه­ بندی ویژگی­ های منحصر به فرد این بازسازی و چگونگی تأثیرگذاری سیاست­ ها و برنامه­ های اجرایی از سوی دست­ اندرکاران در سرعت و کیفیت بازسازی بپردازد. روش: این مقاله مبتنی بر روش توصیفی و میدانی است که در راستای پیشبرد اهداف، ابتدا عوامل موثر بر برنامه بازسازی با روش نظریه­ ی مبنایی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته ­است که جهت تعیین نحوه­ی تاثیرگذاری این عوامل در بازسازی زلزله ورزقان، پرسش­ هایی از طریق بررسی مطالعات پیشین محققان طراحی شد و بر این اساس به بررسی اسناد و مدارک موجود مانند گزارش ­های بنیاد مسکن، شرح وقایع ثبت­ شده و مقالات منتشره و همچنین انجام مصاحبه­ های اکتشافی از اساتید و متخصصین بازسازی، کارشناسان ذیربط در امر بازسازی پس از زلزله ورزقان و مردم آسیب­ دیده پرداخته شده است. یافته­ ها: در بازسازی پس از زلزله ورزقان، سیاست­ های مناسبی جهت تسریع در امر بازسازی و اتمام بموقع آن یعنی قبل از شروع فصل سرما اتخاذ شد که عبارتند از: استفاده از سازه­ های پیچ و مهره ­ای، خرید سریع مصالح ساختمانی به صورت انبوه از بودجه­ ی سازمان مجری قبل از واریز اعتبارات دولتی و انتقال آن به مناطق آسیب­ دیده، تقسیم کل منطقه آسیب­ دیده به 11 قسمت و سپردن مسئولیت بازسازی هر قسمت به ستادهای معین، واگذاری حق تصمیم­ گیری به ستادهای معین در زمینه­ های انتخاب نوع سازه و بهره ­گیری از سقف شیروانی. اگر چه تعجیل در اتمام بازسازی، سبب احداث خانه­هایی با طرح­ های تیپ در منطقه نشد و مالکان فرصت مشارکت در تصمیم­ گیری­ های مربوط به توزیع فضایی خانه­ و انتخاب مصالح ساختمانی مورد استفاده را با توجه به سلایق شخصی داشتند، اما تعجیل در ساخت ­وساز، مانع انتقال و نهادینه شدن دانش ساخت ایمن به مردم منطقه شد و ساختمان­ هایی که پس از اتمام بازسازی ساخته می­شوند، از لحاظ سازه­ای آسیب­ پذیر هستند. نتیجه ­گیری: از نتایج حاصل از این پژوهش چنین بر می ­آید که با بهره ­گیری از یک مجری در امر بازسازی و اتخاذ سیاست­ های مناسب از سوی او می ­توان در کم­ترین زمان ممکن بازسازی را همراه با مشارکت مردم به اتمام رساند و سبب احداث ساختمان­های مقاوم شد. در کل، آن­چه که برنامه ­ریز را در اتخاذ تصمیم­های درست در زمان بازسازی می­تواند هدایت کند، میزان آمادگی و پیش ­بینی چالش­های شرایط پس از سانحه پیش از وقوع آن است.