تحلیلی بر چشم‌اندازهای نظری دربارة جهانی‌شدن: نظریة مزیت ویژگی مکانی

جهانی‌شدن، فرایندی تاریخی است که با نخستین مهاجرت­های انسان در آفریقا آغاز شد و به دیگر نقاط جهان گسترش یافت. مهاجران، بازرگانان و دیگران، همواره در طول تاریخ، عقاید و کالاهای خود را به دیگر نقاط جهان منتقل کرده­اند. این امر، ابتدا در مسافت‌های کوتاه و بعد در مسافت­های بلندتر انجام شد. در واقع، جهانی‌شدن فرایندی است که از زمان آفرینش انسان وجود داشته و در دهه‌های اخیر، رشد چشمگیری داشته است. در حوزه‌های مختلف زندگی می‌توان آثاری از آمیختن، اقتباس و انطباق تأثیرهای خارجی را مشاهده کرد. برخی از صاحب‌نظران، سال 1492 را زمان آغاز فرایند جهانی‌شدن اعلام کرده‌اند، اما بیشتر محققان و نظریه‌پردازان، این فرایند را دارای چنین قدمتی نمی‌دانند. به‌هرحال باید گفت جهانی‌شدن فرایندی است که از زمان آفرینش انسان وجود داشته، اما در سال‌‌­های اخیر، رشد چشمگیری داشته است. دربارة جهانی‌شدن، تا امروز مطالب و نظریه‌های متعددی ارائه شده است. این تنوع نظری و گفتمانی در این زمینه، ناشی از ماهیت و اهداف متفاوت آن است، اما مهم‌ترین چالش در مفهوم نظری این واژه، تعارض در بیان دو واژة جهانی‌شدن و جهانی‌سازی است. تعارض و تفاوت نگاه به این دو واژه، ناشی از تفاوت نگاه به فرایندی است که در سه دهة اخیر، ابتدا در بعد سیاسی و امنیتی و سپس از بعد اقتصادی، با تغییر مفهوم مرزها و تغییر کارکرد فضا و مکان، بر تمام رفتار انسان‌ تأثیر گذاشت. در این مقاله تلاش شده است تا به نقش و جایگاه مکان و ویژگی‌های مکانی، متناسب با ارزش‌ها و هنجارهای آن پرداخته و ابعاد و تأثیرهای آن در حوزه‌های مختلف، بررسی شود؛ زیرا پدید آمدن عناوینی همچون «شهروند جهانی» که محصول مستقیم فرایند جهانی‌شدن است، به تغییر یا تردید در پایه‌های ارزشی و هنجاری جوامع و ظهور پدیده‌های جدید در این عرصه منجر شده است. این روند، نقش و اهمیت مکان‌های جغرافیایی را نیز در سطوح مختلف (چه از نظر مفهومی، چه از نظر مبانی و چه در حوزة مصادیق کارکردی) تغییر داده است و جالب اینکه بسیاری از جوامع، در حال ایجاد سازگاری بین خود و این روندها هستند.