تدوین چارچوب نظری معرفت‌شناسی مکان در مطالعات میان‌رشته‌ای

تخصص‌گرایی شکل‌گرفته میان رشته‌های مختلف موجب شده است پدیدة مکان به‌دلیل ماهیت گسترده و پیچیده‌، با تعارضات معنایی بسیاری در بستر فلسفی ماهیت خود مواجه شود. این آشفتگی معنایی به‌دلیل نبود معنای مشترک میان رشته‌های درگیر در مفهوم‌سازی این پدیده است. در این مقاله دیدگاه‌های مختلفی درمورد مکان بررسی شد. هدف این پژوهش، یافتن روایتی منفرد و منحصر به یک رشته نیست، بلکه به‌دنبال نگاهی منسجم‌تر برای گونه‌شناسی تعاریف و تدوین مدلی برای درک میان‌رشته‌ای این پدیده است. مفهوم مکان پویاست و پیوسته در طول زمان بازتعریف می‌شود؛ بنابراین این مفهوم‌یابی بدون درنظرگرفتن بعد زمان کامل نیست. براین‌اساس مفاهیم مرتبط با چیستی مکان در گذر زمان با تکیه بر روش کیفی و تحلیل محتوا بررسی شد. در گام نخست رشته‌های مطالعاتی گوناگون، واژگان و مفاهیم آن‌ها در مطالعات مکان شناسایی شد. فلسفه و پدیدارشناسی، روان‌شناسی محیطی، جغرافیای انسانی، جامعه‌شناسی، اقتصاد شهری، مدیریت و سیاست‌گذاری، فضای سایبری، طراحی و برنامه‌ریزی شهری، هریک واژگان و تعاریف خاصی برای ساخت مکان ارائه کرده‌اند. سپس تعاریف مختلف ارائه‌شده در چهار گونة مکان به‌عنوان مجموعه‌ای از نشانه‌های بصری، مکان به‌عنوان محصول، مکان به‌عنوان فرایند و مکان به‌عنوان معنا دسته‌بندی شدند. این تقسیم‌بندی نشان‌دهندة تحول مطالعات مکان از رویکردهای مبتنی بر عینیت به مطالعات مبتنی بر حقیقت و معنای مکان است. به‌منظور دستیابی به فهمی مشترک در مطالعات معرفت‌شناسی مکان، مدلی بر مبنای مطالعات میان‌رشته‌ای تدوین شد. با توجه به ماهیت میان‌رشته‌ای طراحی و برنامه‌ریزی شهری این رشته می‌تواند حلقة واسط نظری میان رشته‌های مختلف عمل کند.