سنجش میزان آسیب‌پذیری اجتماعی و بهره‌گیری از رویکرد تاب‌آوری اجتماعی در برابر مخاطره(زلزله)( نمونه موردی : منطقه 2 شهرداری تهران)

مقدمه: امروزه با تغییر رویکردهای مدیریت بحران، جوامع به دنبال شرایطی هستند تا در صورت وقوع بحران، بازگشت سریع آنها به وضعیت قبل بحران فراهم آید. اگرچه نمی‌توان به‌طور کامل از وقوع مخاطرات جلوگیری کرد، اما می‌توان با تمهیداتی از آسیب‌­های ناشی از آن کاست. شرایط متفاوت، سبب تفاوت در آسیب‌پذیری جوامع در برابر مخاطره می‌شود. از مهم‌ترین ویژگی‌هایی که میزان خسارات را تغییر می‌دهد، ویژگی‌ اجتماعی ساکنان متأثر از مخاطره است. از‌این‌رو، برای برنامه‌ریزی صحیح و کاهش خسارت نخست باید محدوده‌ها و افراد آسیب‌پذیر شناسایی شوند. لذا هدف این پژوهش بررسی آسیب‌پذیری اجتماعی و تاب­آوری اجتماعی در منطقۀ 2 شهر تهران است. روش: تحقیق ازنظر هدف کاربردی و از نظر روش، توصیفی-تحلیلی است و در دو بخش آسیب‌پذیری اجتماعی و تاب‌آوری اجتماعی بررسی شد. در بخش آسیب‌پذیری با استفاده از 15 شاخص و وزن‌دهی با تکنیک دیمتل و هم‌پوشانی با استفاده از تکنیک ویکور در ArcGIS محدوده‌های آسیب‌پذیر شناسایی‌ شدند. در بخش تاب‌آوری با استفاده از پرسشنامه، دیدگاه 384 ساکن منطقۀ 2 در رابطه با شاخص‌های سرمایۀ اجتماعی جمع‌آوری شد. برای تحلیل داده‌ها از تحلیل عاملی مرتبۀ دوم در نرم‌افزار لیزرل بهره گرفته شد. یافته­ها: نتایج حاکی از آن است که پهنه با آسیب‌پذیری اجتماعی بسیار بالا، 151 هکتار و پهنه با آسیب‌پذیری بسیار کم، 314 هکتار از مساحت منطقه را شامل می‌شود. نتایج بخش تاب‌آوری نشان داد که حمایت اجتماعی با ضریب یک بالاترین ضریب و بعد از آن شاخص همبستگی و انسجام اجتماعی با ضریب 95/0، شاخص احساس اثرگذاری و کارایی با ضریب 87/0، شاخص مشارکت با ضریب 84/0، شاخص اعتماد با ضریب 81/0 آگاهی با ضریب 47/0 پایین‌ترین ضریب را به دست آورده اند. نتیجه­گیری: از نتایج به‌ددست آمده می‌توان در برنامه‌های کاهش خطر و تاب‌آوری بهره گرفت. مدیران و مسئولان شهری در منطقۀ 2 شهر تهران باید تدابیری اتخاذ کنند تا وضعیت گروه‌های آسیب‌پذیر را بهبود داده و با آگاهی‌بخشی و آموزش، ویژگی‌هایی مانند مشارکت، همکاری و مسئولیت‌پذیری را در میان شهروندان افزایش دهند و به‌طورکلی رویکرد توانمندسازی و تاب‌آوری در اولویت برنامه‌های کاهش خطر قرار دهند.