سیر تطور اداره اوقاف در تحولات سیاسی‌ـ‌اجتماعی مصر قرن نوزدهم میلادی

تاریخ جهان اسلام در دو قرن اخیر، روایتگر جدال سنت‌های بومی مسلمین و فرهنگ نوپای غربی است. در این میان مصریان، به سبب حضور سه ساله‌ی دولت فرانسه، جزء پیشگامان مواجهه با فرهنگ غربی هستند. هرچند کارنامه‌ی فعالیت‌های فرانسویان در مصر به تاریکی تجربیات دیگر استعمارگران در خاورمیانه نبود، اما غرب‌ستیزان و مخالفان مظاهر تجدد محمدعلی پاشا را که بلافاصله پس از خروج فرانسویان در مصر بر سر کار آمده بود، غرب‌گرا و عنصر وابسته می‌خواندند. در این نوشتار، با بهره‌گیری از روش توصیفی‌ـ‌تحلیلی و استفاده از منابع کتابخانه‌ای، تلاش شده تا ضمن نقد و بررسی هویت درون‌نگر یا غرب‌گرای اصلاحات محمدعلی پاشا و جانشینانش، به عنوان یک مورد مطالعاتی، روند تغییر و تحول «اداره‌ی اوقاف» را به مثابه‌ی یکی از پرسابقه‌ترین نهادهای مذهبی‌ـ‌اقتصادی جوامع مسلمان در جریان مواجهه‌ی جامعه‌ی مصر با تجدد متأثر از آن بررسی شود. در این راستا به مقایسه‌ی تطبیقی دو قانون مهم مصوب محمدعلی و جانشینانش در مورد اداره‌ی اوقاف پرداخته خواهد شد و تأثیرات آن با قوانین مشابه در عهد سلاطین مملوک یا عثمانی مقایسه خواهد شد. از سوی دیگر، به شکل‌گیری نهاد و تشکیلات متکفل اداره‌ی اوقاف در ساختار حکومت جدید مصر در عهد خدیویان تا روزگار تسلط انگلستان بر مصر توجه شده و گزارشی از سیر تطور و شکل‌گیری این نهاد مهم حکومتی در جریان تحولات تاریخ مصر در قرن نوزدهم ارائه خواهد شد.