فرایند درهم‌شدگی در دگرگونی واجی ستاک‌های گذشته با پایانة «- شت»‏

در بسیاری از زبان‌های ایرانی، از جمله زبان فارسی، ستاک گذشتة شماری از فعل‌هایی که ریشه مختوم ‏به ‏r‏ پس از یک واکه، دارند در حالی به ‏‎ -štختم می‌شود که ‏r‏ از ساختمان آن‌ها حذف‌می‌گردد. نظر به ‏این که پایة بنیادین ستاک گذ‌شته‌ساز تکواژ ‏t‏- ‌است که طی فرایندهایی واژ-واجی، بصورت ‏تکواژگونه‌های مختلفی نمود پیدامی‌کند، نگارنده را بر آن داشت تا روند ساختار این تکواژ خاص را که ‏در مطالعات پیشین یا نادیده گرفته شده، یا بدرستی تبیین نشده، بررسی و تحلیل نماید. فرض مطالعه بر ‏این بوده که در خوشة همخوانی نخستی که /‏rstـ/ بوده، فرایند درهم‌شدگی‎ ‎‏[‏r‏]ی واکرفته در [‏s‏] صورت ‏گرفته و به پیدایی صدای واج‌شدة /‏š‏/ ‌انجامیده است. در شیوة پژوهش، با بهره‌گیری از الگوی ‏آواشناختی-محور در دگرگونی واجی شامل برنامه‌ریزی حرکتی در تولید گفتار، آیرودینامیک گفتار، ‏سازوکار حرکت بخش‌های دستگاه گفتاری و ادراک گفتار و بویژه آواشناسی تعاملی (‏IP‏)، هر دو ‏رویکرد درزمانی و همزمانی مورد نیاز، چه برای تحلیل و چه برای استخراج شواهد به‌کار گرفته ‏شده‌است. داده‌ها در این بررسی همة ستاک‌های گذشتة دارای این موضوعیت در زبان فارسی بوده‌اند. ‏شواهد نظری و تجربی، هم در داده‌ها و هم در دیگر نمونه‌های تاریخی یا به‌روز، مؤید درستی فرضیه در ‏پیدایی واج ‏š‏ در ستاک گذشته فعل و حذف ‏r‏ از پایة آن بودند. یکی دیگر از نتایجی که این بررسی ‏بدست می‌دهد این است که تکواژگونة زیرساختی این دسته از ستاک‌ها می‌بایست ‏‎/st/‎‏ بوده‌باشد. ‏پیشنهاد می‌شود این یافته در پژوهش‌های آتی، بصورت آزمایشگاهی نیز بررسی شود. ‏