ماهیت و معنای اعتباری بودن آن از نگاه صدرا

چکیدهاندیشه های فلسفی صدرالمتألهین شیرازی به عنوان یکی از فیلسوفان صاحب مکتب در حوزه های هستی شناسی، در طول زمان، فراز و نشیب های فراوانی داشته است. به طوری که بیشتر تفکرات و اندیشه های فلسفی اش، به تدریج در اثر تکامل، دست خوش تغییر گشته و او با گذر و کنار گذاشتن نظریه ها و تئوری های پیشین خود، تئوری ها و نظریه های نوینی را جایگزین کرده که به این طریق، فلسفه را به وادی و عرصه های جدید و تازه ای وارد نموده است. این مقاله در صدد است که با رصد سیر اندیشه های او در باب یکی از مهم ترین مسائل فلسفی؛ یعنی، ماهیت و کیفیت اعتباری بودن آن، با بررسی نظرات مختلف صدرا، آخرین دیدگاه او را در این زمینه، تبیین نماید. چالش و مشکل بسیار جدی که صدرا، در این مورد، با آن مواجه بوده، آن است که بالاخره تکلیف ماهیت چیست؟ آیا ماهیت در جهان خارج تحقق دارد یا نه؟ وی در پاسخ به این مسأله، اعتباری بودن ماهیت را مطرح می کند که با گزاره های «ماهیت، بالعرض است»، «ماهیت، حدِ وجود است»، «ماهیت امری مجازی است.»، «ماهیت امری تبعی و بالتبع است.»، به تبیین آن می پردازد. آنچه صدرا به عنوان نظر نهایی خود در قالب این گزاره ها، می خواهد ابراز کند، آن است که ماهیت به هیچ وجه، تحقق خارجی ندارد و این که آن را امری اعتباری دانسته و با عبارات بالعرض، بالتَبَع، حد وجود، یا المجاز بودن ماهیت، در صدد تبیین آن است، تنها به دلیل ضیق واژه بوده و گرنه، او نمی خواهد بپذیرد که ماهیت تحقق خارجی دارد.