معرفی روی‏کرد معیار در رده­شناسی صرفی و نمود آن در برخی گویش­ها و زبان­های رایج در ایران

  معرفی روی‏کرد معیار در رده­شناسی صرفی و نمود آن در برخی گویش­ها و زبان­های رایج در ایران     شهلا شریفی [1]   الهام اخلاقی [2]   تاریخ دریافت: 4/8/89   تاریخ تصویب: 10/2/91     چکیده   در این تحقیق، روی‏کرد معیار را که در‏چهارچوب رده ­ شناسی صرفی به‏دست داده شده ­ است، در زبان فارسی، برخی گویش­های آن و نیز برخی دیگر از زبان ­ هایی که در سرزمین پهناور ایران، بدان ­ ها تکلم می ­ شود، بررسی کرده‏ایم. در روی‏کرد معیار، برخلاف بیشتر روی‏کردهای صرفی دیگر که به پدیده ­ های زبانی پربسامد می­پردازند، به پدیده­های کم‏بسامد نیز توجه می­شود و از‏منظر این روی‏کرد، بسامد کم، دلیل اهمیت کم نیست؛ بنابر‏این، بی ­ قاعدگی­ها یا موارد غیرمعمول که معمولاً از‏سوی دیگر روی‏کردها کنار گذاشته می­شوند، در این روی‏کرد، با توجه به معیارهایی رده­بندی می­شوند و از‏طریق این رده‏بندی­ها، صورت­های ممکن در زبان­ها مشخص می­شوند. دو پدیدۀ مطرح در روی‏کرد معیار، عبارت‏اند از: همایندی و صورت­های مکمل. گر‏چه این دو پدیده در صرف زبان فارسی، نادرند، مواردی استثنایی از آن را می­توان یافت. بررسی برخی دیگر از گونه­ها و زبان­های موجود در ایران نشان می‏دهد که همایندی در صیغه‏های فعل در زبان­های کردی کرمان‏شاهی، کزیکی، کردی مهابادی، سیستانی، کرمانجی خراسانی، کاخکی، خانیکی و فردوسی، پدیده­ای غالب و رایج است و در گویش‏های لری و ترکمنی هم به‏صورتی نه‏چندان متداول وجود دارد؛ اما در گویش­های تایبادی، کاشمری، رقه­ای، شویلاشتی، خوافی، دلبری، رامسری، اصفهانی و کلیمی اصفهانی همایندی وجود ندارد. در این بررسی، سلسله­مرتبۀ صیغگان را به‏دست آورده و دریافته‏ایم که برخی معیار‏ها برای تعیین نمونۀ­ معیار در صورت­های مکمل، بر زبان فارسی منطبق است و صورت­های مکمل نیز به‏میزانی اندک در تمام زبان­ها و گونه­های بررسی‏شده دیده می­شوند.     واژه‏های کلیدی: رده­شناسی، صرف، صیغگان، روی‏کرد معیار، همایندی، صورت­های مکمل.     1. دانشیار دانشگاه فردوسی مشهد. [email protected]   2. دانشجوی دکتری زبان‏شناسی دانشگاه فردوسی مشهد [email protected]