نمیرد همیشه ... (پژوهشی در بارة قیود استمرار وکاربرد آنها در جملات منفی در زبان‌های ایرانی با توجه به مصراعی از حافظ)

از مهمترین مناقشات و مجادلات علمی در باب شعر حافظ، بحث دربارة وجوه مختلف قرائت ابیاتی از دیوان اوست، و از جملة معروف‌ترین موارد آن می‌توان به اختلاف نظر در مورد تعلّق قید «همیشه» به یکی از دو جملة پایه و پیرو مصراع دوم در بیت معروف «از آن به دیر مغانم عزیز می‌دارند/ که آتشی که نمیرد همیشه در دل ماست» اشاره کرد. اغلب حافظ‌پژوهان و مصحّحان دیوان او، در این مورد قائل به تعلّق قید «همیشه» به جملة پایة «که آتش[ی] در دل ماست» هستند. در پژوهش حاضر، با استخراج شواهدی از کاربردهای معنایی مختلف قیود دیمومت و استمرار از قبیل «همیشه» و مترادفات آن، در انواع مختلف جملات منفی در متون فارسی دری، و دسته‌بندی آنها و اثبات وجود معنای «هرگز» در برخی شواهد و با اشاره به سابقة وجود چنین ساختاری در زبان‌های باستانی و میانة ایرانی، ضمن طرح دیدگاه‌های گوناگون در باب وجوه قرائت دوگانة بیت مذکور و نقد آنها، چنین نتیجه گرفته شده است که با توجّه به سوابق و شواهد موجود، نه تنها اشکالی بر فرض تعلّق قید «همیشه» به فعل «نمیرد» وارد نیست، بلکه به احتمال قریب به یقین شاعر به تعلّق این قید به جملة موصولی (نمیرد همیشه) بیشتر نظر داشته است.