نگاهی انتقادی به نقش مقام بین‌المللی بستر دریا در خصوص حفاظت از میراث فرهنگی زیرآب

یکی از مسائلی که کنوانسیون 1982 حقوق دریاها به آن پرداخته است، حفاظت از میراث فرهنگی زیرآب واقع در بستر اعماق دریا (منطقه) است. ماده 149 کنوانسیون نه‌تنها دارای کاستی‌ها و ابهام‌های بسیاری است بلکه فاقد هرگونه راهکار یا چارچوبی جهت اجرای تدابیر مقرر در آن است، به‌ویژه آنکه «مقام بین‌المللی بستر دریا» به‌عنوان رکن صلاحیت‌دار معرفی نشده است. در کنوانسیون 2001 یونسکو دو سازوکار «گزارش‌‌دهی و اطلاع‌رسانی» و «حفاظت» در خصوص اشیاء باستانی و تاریخی منطقه پیش‌بینی شده است و مقام صرفاً طرف اطلاع و مشورت قرار می‌گیرد، بدون آنکه بتواند در این زمینه اِعمال صلاحیت کند. با توجه به اختیارات گسترده این سازمان در خصوص اکتشاف و استخراج منابع منطقه و ارتباط تنگاتنگ میان «فعالیت‌ها در منطقه» و فعالیت‌های باستان‌شناسی، سؤال اساسی این است که نقش مقام در خصوص حفاظت از میراث فرهنگی زیرآب چگونه است؟ در این پژوهش تلاش می‌شود با رویکردی توصیفی-تحلیلی و از رهگذر بررسی و تحلیل تدابیر و سازوکارهای مقرر در اسناد یادشده به این سؤال پاسخ داده شود. یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که طبق مقررات کنوانسیون‌های 1982 حقوق دریاها و 2001 یونسکو، در غیاب نقش‌آفرینی مؤثر مقام، موضوع حفاظت از میراث فرهنگی زیرآب بر عهده دولت‌های صاحب‌پرچم گذارده شده است. این در حالی است که تصمیم‌های اخیر این سازمان گویای ضرورت عملی بهره‌مندی و اِعمال چنین صلاحیت‌هایی از سوی آن است.