ارزیابی غلظت نیترات و آسیب‏پذیری آب زیرزمینی با روش‏های GODS و AVI (مطالعۀ موردی: دشت کردکندی‌ـ دوزدوزان، آذربایجان شرقی)

هدف از این مطالعه، بررسی غلظت نیترات در منابع آب زیرزمینی دشت‏ کردکندی‌ـ دوزدوزان و ارزیابی آسیب‏پذیری آن با روش‏های GODS و AVI است. دشت کردکندی‌ـ دوزدوزان در شمال ‏غرب ایران در استان آذربایجان ‏شرقی واقع شده است که به‌دلیل کمبود منابع آب سطحی مطلوب در این منطقه، آب زیرزمینی اهمیت خاصی برای کشاورزی و آشامیدن دارد. همچنین فعالیت‏های شدید کشاورزی و استفادۀ بیش از حد از کودهای کشاورزی سبب شده است که آب زیرزمینی این دشت با خطر آلودگی نیترات مواجه باشد. بنابراین، ضروری است که کیفیت آب زیرزمینی این منطقه نسبت به غلظت نیترات بررسی و میزان آسیب‏پذیری آن تعیین شود. برای این منظور از 22 حلقه چاه عمیق و نیمه‌عمیق در مهر‌ماه 1394 نمونه‏برداری و ‌تجزیۀ هیدروشیمیایی شد. کمترین غلظت نیترات با مقدار 31/3 میلی‏گرم بر لیتر در شمال دشت و مجاورت ارتفاعات میانی به‏دست آمد که علت آن عمق زیاد سطح آب زیرزمینی و دانه‏ریز بودن رسوبات است. بیشترین غلظت نیترات نیز با مقدار 23/37 میلی‏گرم بر لیتر در جنوب ‏شرقی منطقه متمرکز شده است که می‏توان علت آن را به رسوبات دانه‏درشت موجود در این ناحیه نسبت داد. بر‌اساس نتایج، فعالیت‏های انسانی مهم‏ترین دلیل حضور نیترات در آب زیرزمینی منطقه است. این فعالیت‏ها می‏توانند از استفادۀ بیش از حد از کودهای کشاورزی توسط کشاورزان یا نشت از سیستم‏های فاضلاب خانگی در منطقه ناشی باشد. همبستگی نسبتاً متوسط (497/0 r=) غلظت نیترات با بی‏کربنات نیز مؤید استفاده از کودهای نیتروژنه در زمین‏های کشاورزی است. به‌منظور برآورد اولیۀ آسیب‏پذیری دشت از روش‏های سادۀ AVI و GODS استفاده شد. براساس روش AVI، بخش‏های شمال‏ غربی و شرقی دشت و براساس روش GODS بخش‏های شمال‏ غربی و جنوب ‏شرقی دشت به‌عنوان مناطق دارای پتانسیل آلودگی بیشتر نسبت به سایر مناطق تعیین شدند.