ارزیابی نقش شاه‌راه آسیایی بر روی آتش‌سوزی‌های پارک ملی گلستان در محیط GIS

چکیده سابقه و هدف حضور جاده‌ها در وقوع و پیش‌گیری آتش‌سوزی‌های جنگلی نقش مهمی ایفا می‌کنند، این آتش‌سوزی‌ها باعث آسیب بر اکوسیستم خاک شده و به‌طور جدی عملکرد و خدمات اکوسیستم‌ها را به خطر می‌اندازند و پایداری زیست‌بوم جنگل را تهدید می‌کند. وقوع رو به رشد این رخداد ضرورت توسعه برنامه‌های مدیریتی مناسب برای مناطقی که مستعد آتش‌سوزی است را بالا برده است. لذا در مطالعه حاضر به بررسی نقش جاده ترانزیتی معروف به شاه‌راه آسیایی که از درون پارک ملی گلستان می‌گذرد و بر روی آتش‌سوزی‌های پارک تأثیر مستقیم و غیر مستقیم دارد؛ پرداخته شده است. مواد و روش‌ها بدین منظور ابتدا فاکتورهای انسانی تأثیرگذار (فاصله از جاده ترانزیتی، جاده‌های فرعی، روستاها، مناطق گردشکری، محل حضور شکارچیان و دامداران) بر روی آتش‌سوزی‌های منطقه مشخص و اطلاعات مربوط به آن جمع‌آوری گردید. سپس با توجه به نحوه‌ی تأثیرگذاری، لایه‌های مذکور فازی و وزن‌ فاکتورها نیز در دوحالت حضور و انتقال جاده ترانزیتی با استفاده از روش فرآیند تحلیل سلسله مراتبی به‌دست آمد. پس از تعیین وزن و آماده-سازی فاکتورها با استفاده از روش میانگین وزنی مرتب‌شده در شش سناریو و دو حالت حضور و عدم حضور جاده ترانزیتی، مدل‌سازی خطر آتش‌سوزی انجام شد و با مقایسه با نقشه واقعیت آتش‌سوزی و استفاده از آماره مشخصه عامل نسبی، بهترین سناریو مشخص گردید و در نهایت با استفاده از ماژول Run macro برازش مکانی مناطق پرخطر صورت گرفت. یافته ها نتایج نقش جاده ترانزیتی را در وقوع آتش‌سوزی‌ در صورت حضور با وزن 29/0 و در صورت انتقال با وزن 08/0 نشان داد. سناریو سطح میانگین ریسک و عدم جبران با 87/0 ROC= به‌عنوان بهترین سناریو شناخته شد. هم-چنین نتایج نشان داد درصورت انتقال جاده مساحت مناطق دارای با پتانسیل خطر زیاد از 5647 هکتار به مساحت 2986 هکتار کاهش می‌باید که درواقع کاهش 47 درصدی مساحت آتش‌سوزی‌ها را نشان می‌دهد. جاده ترانزیتی در 46 درصد آتش‌سوزی‌های منطقه نقش مستقیم ایفا می‎کند. نتیجه گیری با توجه به وزن بالای نقش حضور جاده در آتش‌سوزی های پارک ملی گلستان می توان گفت از آن‌جا که در شمال و جنوب پارک ملی گلستان منطقه ترکمن صحرا و هم‌چنین بیابان‌ها و دشت‌های استان سمنان قرار گرفته است، باد‌های گرمی از این مناطق به سمت پارک ملی گلستان می‌وزد، لذا شرایط مساعد برای ایجاد حریق در پارک فراهم می‌آید که با تردد زیاد در جاده ترانزیتی احتمال حریق در پارک افزایش می‌باید. بنابراین با توجه به نقش شاهراه آسیایی در ایجاد تصادفات جاده‌ای حیات‌وحش و از بین رفتن تعداد بی‌شماری از آن‌ها و احتمال ایجاد آتش‏سوزی در منطقه، ضرورت انتقال این جاده به خارج از پارک بیش‌تر احساس می‌شود.