بررسی آرای انتقادی به نظریه«پایان تاریخ»فرانسیس فوکویاما

بررسی آرای انتقادی به نظریه«پایان تاریخ»فرانسیس فوکویاما امین مهاجر شیخی[1]- امیر دبیری مهر[2] چکیده: همزمان با پایان یافتن جنگ سرد و فروپاشی اردوگاه شرق، ایدئولوژی جدیدی بایست شکل می‌گرفت. از این‌رو «فرانسیس فوکویاما» دانشمند آمریکایی ژاپنی‌تبار با گرفتن مفهوم تاریخ از هگل، سال 1989 مقاله‌ای تحت عنوان «پایان تاریخ» در نشریه «نشنال اینترست»[3] به چاپ رساند و پایان قرن بیستم را پایان تاریخ نام نهاد و اعلام کرد که با پیروزی لیبرال دموکراسی بر رقبای ایدئولوژیک خود، بشریت به آخرین شکل حکومت بشری و پایان تاریخ رسیده است. در این مقاله پس از معرفی نظریه «پایان تاریخ»، مهم‌ترین آرای انتقادی به روش تبیینی- توصیفی و با تأکید بر منابع کتابخانه‌ای، اینترنتی مورد بررسی قرارگرفته و در پایان به این نتیجه دست ‌یافته که برخلاف نظر فوکویاما، لیبرال دموکراسی پایان تاریخ نیست، بلکه اگر فرضاً بپذیریم که در حال حاضر، لیبرال دموکراسی بهترین شیوه حکومت‌داری است، این امر لزوماً به معنی پایان تاریخ و آخرین شیوه حکومت‌داری بشری دانستن آن نمی‌باشد زیرا احتمالاً با توجه به پیشرفت جوامع انسانی و توسعه اندیشه ورزی، بشر درآینده به اشکال بهتری از حکومت‌داری که با فطرت انسان و عدالت سازگارتر باشد دست خواهد یافت. شاید علت طرح این نظریه سرمستی ناشی از فروپاشی کمونیسم و خطای محاسباتی فوکویاما در نادیده گرفتن سایر ایدئولوژی‌ها به ‌ویژه سوسیال دموکراسی به ‌عنوان رقیب قدرتمند لیبرال دموکراسی و نوع نگاه ماتریالیستی او به انسان است. نکته بسیار مهمی که فوکویاما آن را نادیده گرفته این است که «دموکراسی را می‌توان در بستر غیر از لیبرالیسم نیز به دست آورد.» واژگان کلیدی: فرانسیس فوکویاما، نظریه پایان تاریخ، لیبرال دموکراسی، سرمایه‌داری، رژیم‌های اقتدارگرا [1]- دانش آموخته کارشناسی ارشد، علوم سیاسی، واحد زاهدان، دانشگاه آزاد اسلامی، سیستان و بلوچستان، ایران  [email protected] [2]- استادیار و عضو هیئت علمی، گروه علوم سیاسی, واحد زاهدان، دانشگاه آزاد اسلامی، سیستان و بلوچستان، ایران  [email protected]   [3]-"The End of History? The National Interest, Summer 1989.