تحلیل نقش و کارکرد مکان‌های نمادین شهرها در تحولات سیاسی مطالعه موردی: میدان التحریر مصر

مکان، بخشی از فضای جغرافیایی و درواقع، بستر شکل‌گیری روابط اجتماعی است. هر مکان با توجه به ویژگی‌ها، کارکردها و تاریخچه آن، دارای هویتی خاص و منحصربه‌فرد است؛ دراین‌میان برخی مکان­ها به دلیل ویژگی­های خاصی که دارند یا سابقه و تحولات ویژه­ای که در آنها اتفاق‌افتاده‌است، هویتی نمادین پیدامی­کنند و این هویت و جلوه نمادین آنچنان در ذهن و خاطره مردم ماندگار می­شود که به‌راحتی از نسلی به نسل دیگر منتقل‌می­شود؛ برای نمونه، میدان آزادی در تهران و کلیسای جامع مسیحی منجی در مسکو به‌عنوان نماد «تعصب، وفاداری و عشق بی­نظیر به آیین و سرزمین اجدادی» نمونه­ای از مکان­­های نمادین هستند که نقشی بارز در نمادسازی و برانگیختن احساسات ملت داشته‌اند. میدان تحریر، بزرگ‌ترین میدان قاهره است که در مرکز این شهر و در شرق رود نیل واقع شده‌است. به دلیل نظام دیکتاتوری مسلط بر این کشور طی سه دهه گذشته، مجالی برای ابراز وجود ملت مصر در قالب تجمع‌های سیاسی وجودنداشته‌است؛ باوجوداین، میدان تحریر در دو یا سه مقطع زمانی محدود، کارکرد سیاسی داشته‌است. انقلاب مردمی ملت مصر در سال 2011، به‌سرعت میدان تحریر را به کانون تجمع معترضان و مخالفان حکومت تبدیل‌کرد، به‌طوری‌که در اندک‌زمانی، نام «میدان تحریر» نه‌تنها در میان مردم مصر بلکه در سراسر جهان به نماد و سمبلی برای مبارزه ضد حکومت­ و طرح مطالبات سیاسی تبدیل‌شد تاجایی‌که معترضان جنبش وال استریت، نام خیابان وال‌استریت را به میدان تحریر آمریکا و معترضان لندنی، نام میدان معروف «ترافالگار» را به میدان التحریر تغییردادند. این پژوهش به روش توصیفی ـ تحلیلی به‌دنبال تبیین دلیل و چرایی تبدیل‌شدن میدان تحریر قاهره به‌عنوان یک مکان با کارکرد سیاسی و سمبل و نماد مبارزه ضد حکومت است. نتایج پژوهش نشان‌می‌دهند، عواملی مانند ایفای نقش مرکزیت در جریان تحولات سیاسی گذشته، غلبه هویت­ سیاسی این مکان بر سایر کارکردهای اجتماعی، ارتباطی و ...، عاملیت مرکزیت و دسترسی آسان، تراکم جمعیتِ خیابان‌های منتهی به این میدان، تلقین و تزریق روحِ کارکرد سیاسی از جانب رسانه­ها به کالبد این مکان و ... در شکل­گیری این روح و تقویت کارکرد سیاسیِ میدان تحریر دخیل بوده­اند.