شناسایی ژنوتیپ‌های بومی متحمل به خشکی در منابع ژنتیکی گندم انتخابی از بانک ژن گیاهی ملی ایران

ترجیح‌ دادن مواد اصلاحی پیشرفته از سوی به‌نژادگران در جهت تسریع در تولید ارقام جدید اصلاحی باعث برانگیخته شدن نگرانی جهانی از محدود شدن پایه ژنتیکی ارقام گیاهی گردیده است و این موضوع در تقابل با تنوع ژنتیکی گسترده‌ای است که در بانک‌های ژن موجود می‌باشد، بنابراین شناسایی ژنوتیپ‌های بومی واجد خصوصیات مفید از ارزش زیادی برخوردار است. در این آزمایش 17 ژنوتیپ بومی از کلکسیون گندم بانک ژن گیاهی ملی ایران به همراه سه رقم کویر، ماهوتی و روشن، به عنوان شاهد، در سال زراعی 87-1386 در قالب چهار آزمایش جداگانه در شرایط آبیاری معمول، قطع آبیاری از مرحله ساقه‌دهی (E1)، سنبله‌دهی (E2) و پرشدن دانه (E3) مورد بررسی قرار گرفتند. نتایج آزمایش نشان داد که بیشترین عملکرد دانه در شرایط بدون تنش مربوط به ژنوتیپ‌های 3، 2 و 15، در شرایط E1 مربوط به ژنوتیپ‌های 13، 11 و ماهوتی، در شرایط E2 مربوط به ژنوتیپ‌های 15، 11 و 1 و در شرایط E3 مربوط به ژنوتیپ‌های 2، 1 و 5 بود. ژنوتیپ‌های 3 و 15 بطور مشترک در هر سه شرایط تنش در گروه A از تقسیم‌بندی فرناندز قرار گرفتند و از لحاظ شاخص‌های تحمل تنش وضعیت مناسب‌تری نسبت به سایر ژنوتیپ‌ها داشتند. ژنوتیپ‌های 4 و 11 به ترتیب دارای کمترین کاهش عملکرد ناشی از تنش از مرحله پرشدن دانه نسبت به شرایط مطلوب (بدون تنش خشکی) و نسبت به تنش از مرحله سنبله‌دهی بودند. شاخص‌های MP ، GMP و STI به عنوان مناسب‌ترین شاخص‌های تحمل به تنش در سه شرایط E1، E2 و E3 شناسایی شدند. در تجزیه خوشه‌ای براساس شاخص‌های تحمل به تنش، ژنوتیپ‌های مورد ارزیابی در شرایط E1 به پنج گروه، در شرایط E2 به سه گروه و در شرایط E3 به چهار گروه تفکیک شدند. نتایج اکثر تجزیه‌ها بر لزوم شناسایی ژنوتیپ‌های متحمل اختصاصی متناسب با مرحله رشدی وقوع تنش خشکی در منطقه کشت مربوطه تأکید داشت.