واکنش ژنوتیپهای گندم نان به تنش گرما در مراحل مختلف نمو

تنش گرما در طول مراحل مختلف رشد و نمو، به ویژه مراحل نمو زایشی یکی از مهمترین عوامل محدودکننده عملکرد گندم (L. Triticum aestivum) در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری میباشد. در این تحقیق اثرات شوک گرمای C°35 و C°40 در مراحل برجستگی دوگانه مریستم انتهایی ساقه، گردهافشانی و پر شدن دانه بر اجزای عملکرد پنج ژنوتیپ انتخاب شده از جرمپلاسم گندم بانک ژن گیاهی ملی ایران در شرایط کنترل شده گلخانه و اتاقک رشد (جهت اعمال تنش) بررسی گردید. واکنش ژنوتیپهای مورد بررسی نسبت به تنش گرما در مراحل مختلف رشد و نمو متفاوت بود، به طوریکه همه ژنوتیپها به جز ژنوتیپ KC-4511 نسبت به دمای C° 1± 35 به مدت هفت ساعت در روز برای یک دوره پنج روزه در مرحله برجستگی دوگانه تحمل نشان دادند، در حالیکه شوک دمای C°40 در این مرحله باعث از بین رفتن تمامی ژنوتیپها شد. شوک گرمای C°40 در مرحله گردهافشانی باعث کاهش بسیار شدید تعداد دانه در ژنوتیپهای اترک، KC-4511 و KC-4512 و موجب عدم تشکیل دانه در ژنوتیپهای KC-7732 و KC-7168 گردید. شوک گرمای C°40 در مرحله پر شدن دانه موجب کاهش شدید وزن هر دانه و وزن سنبله در ژنوتیپهای گندم مورد بررسی شد، در حالیکه تأثیر معنیداری بر تعداد دانه در سنبله نداشت. وزن هر دانه در ژنوتیپهای KC-7732 و KC-7168، به ترتیب 38% و 61 % کاهش پیدا کرد. کاهش وزن سنبله نیز از 39% در ژنوتیپ KC-4511 تا 64% در ژنوتیپ KC-7168 متغیر بود. براساس نتایج این تحقیق دورههای کوتاه شوک گرما، که احتمال وقوع این نوع تنش نیز در مزارع گندم ایران نیز محتمل است، به طرز آشکاری باعث کاهش پتانسیل عملکرد گندم می شود. نتایج این تحقیق نشان داد که برای اصلاح تحمل به گرما در گندم لازم است علاوه بر ارزیابی و انتخاب در برابر تنش در مرحله پر شدن دانه، به تنوع ژنتیکی گندمهای ایرانی در واکنش به تنش گرما در مرحله گردهافشانی نیز توجه شود، زیرا معمولاً تنش گرما در ایران از این مرحله حساس آغاز میگردد.