اثر تنش خشکی انتهای فصل بر خصوصیات فیزیولوژیک و روابط منبع و مخزن در دو رقم گندم نان (Triticum aestivum L.)

در مناطق خشک و نیمه خشک مانند ایران وقوع تنش خشکی در مراحل مختلف رشد دانه و کاهش شدید عملکرد دانه ارقام مختلف گندم از مسائل شناخته شده تولید این محصول می‌باشد. این تحقیق در راستای مطالعه اثر تنش خشکی در مرحله تقسیم سلولی و پرشدن دانه‌ها بر خصوصیات فیزیولوژیک مرتبط با قدرت منبع و مخزن در مراحل مختلف رشد دانه دو رقم گندم نان مرودشت و زاگرس (به ترتیب حساس و متحمل به تنش خشکی انتهای فصل) اجرا شده است. این تحقیق در سال 1386 شرایط گلخانه در پژوهشکده بیوتکنولوژی (کرج) و پردیس کشاورزی دانشگاه تهران و به صورت آزمایش فاکتوریل در قالب طرح پایه بلوک‌های کامل تصادفی در سه تکرار اجرا شد. تیمارهای آزمایشی شامل تنش خشکی (50 درصد ظرفیت مزرعه) در 14 روز اول پس از گرده افشانی و آبیاری مجدد (مرحله اول)، آبیاری عادی در 14 روز اول و سپس قطع آب تا پایان آزمایش (مرحله دوم) و تیمار شاهد بودند. نتایج نشان داد که در تیمار شاهد عملکرد دانه، زیست‌توده، وزن هزار دانه و تعداد دانه در سنبله رقم مرودشت به طور معنی-داری بیشتر از رقم زاگرس بود. هر دو سطح تنش خشکی موجب کاهش معنی‌دار این صفات در هر دو رقم شدند، ولی مقدار کاهش در رقم مرودشت شدیدتر بود و بیشترین کاهش درتنش خشکی از زمان 14 روز بعد از گرده‌افشانی تا رسیدگی فیزیولوژیک مشاهده شد. علی‌رغم کاهش معنی‌دار سرعت فتوسنتز، هدایت روزنه‌ای، محتوای کلروفیل a وb و پروتئین محلول برگ پرچم تحت هر دو سطح تنش خشکی مورد بررسی، درتیمار شاهد و تنش خشکی میزان این صفات در برگ پرچم رقم زاگرس بطور معنی‌داری بیشتر بود. اکسین و آبسزیک بیشترین غلظت را در دانه‌های در حال رشد، به ترتیب 7 و 14 روز بعد از گرده‌افشانی داشتند. تیمار تنش خشکی در مرحله تقسیم سلولی به ترتیب موجب کاهش میزان اکسین و افزایش معنی‌دار میزان اسید آبسزیک دانه‌های هر دو رقم شد. تنش خشکی در مرحله پرشدن دانه موجب افزایش معنی‌دار غلظت اسید آبسزیک در دانه هر دو رقم شد. با توجه به نتایج به دست آمده به نظر می رسد که مرحله پرشدن دانه نسبت به مرحله تقسیم سلولی، مرحله مهم‌تری در شکل‌گیری عملکرد دانه باشد و اعمال تنش خشکی در این مرحله نسبت به مرحله تقسیم سلولی، عملکرد دانه را به طور معنی‌دارتری کاهش می‌دهد. به نظر می‌رسد که تنش خشکی در مرحله تقسیم سلولی از طریق کاهش میزان اکسین و افزایش میزان اسید آبسزیک باعث کاهش تقسیم سلولی، و در مرحله پرشدن دانه، از طریق میزان اسید آبسزیک و کاهش فعالیت‌های آنزیمی و کاهش دوره پرشدن دانه، موجب کاهش عملکرد دانه می-شود.