اثر سلاح‌های شیمیایی بر سیستم آندوکرین

اثرات مختلف سلاح‌های حاوی خردل گوگردی بر سیستم‌های تنفسی، خونی، گوارشی و اثرات آن بر پوست، چشم، تغییرات ژنتیکی و سرطان‌زایی قبلاً گزارش شده‌اند، ولی اثرات آن بر سیستم آندوکرین تا 15 سال پیش ناشناخته بود. اگر چه شیمی‌درمانی سرطان‌ها با مواد مشابه در توقف اسپرماتوژنز و ایجاد نارسایی تخمدان مشخص بود، ولی این اثرات در پی مصرف مکرر مجموعه‌ای از چند داروی شیمیایی بروز می‌کند و نمی‌تواند به سلاح‌های شیمیایی تعمیم یابد. در جریان جنگ عراق علیه ایران، مرکز تحقیقات غدد درون‌ریز برای اولین بار در جهان تحقیقات وسیعی برای شناخت اثرات سلاح‌های شیمیایی انجام داد. در هفته اول پس از مصدومیت شیمیایی، غلظت سرمی هورمون‌های تیروئید کاهش یافته و T3 معکوس افزایش می‌یابد. T4و FT4I سه هفته بعد از حادثه افزایش می‌یابد، ولی T3 و FT3I تا هفته پنجم هنوز کاهش قابل توجهی دارد. غلظت TSH تغییر مهمی نشان نمی‌دهد. این تغییرات در رزمندگان با گازهای عصبی دیده نشد. تغییرات در هورمون‌های تیروئید شبیه سوختگی‌های شدید است و به علت کاهش فعالیت محور هیپوفیز ـ تیروئید و نیز کاهش تبدیل T4 به T3 در سلول‌های محیطی است. غلظت کورتیزول و ACTH سرم در هفته اول پس از مصدومیت افزایش می‌یابد. ACTH تا هفته پنجم همچنان افزایش می‌یابد، ولی کورتیزول بتدریج کاهش پیدا نموده و در هفته پنجم کاهش چشمگیری نشان می‌دهد. لذا در ابتدای مصدومیت، استرس شدید سبب افزایش کورتیزول و ACTH می‌شود، ولی در هفته‌های 3 تا 5 پس از تماس، خردل گوگردی اثرات مستقیم بر غده فوق کلیه دارد. در هفته‌های اول غلظت تستوسترون تام و آزاد و دی‌هیدرواپی‌آندروسترون به مقدار زیاد کاهش می‌یابد. سطح سرمی FSH و LH طبیعی است، ولی پاسخ آنها به GnRH ناکافی است. در سومین هفته LH و در پنجمین هفته FSH و پرولاکتین افزایش می‌یابد. غلظت این هورمون‌ها 12 هفته پس از مصدومیت طبیعی است. میزان اسپرم در سال‌های پس از صدمه کاهش عمده‌ای را در بسیاری از مصدومین شیمیایی با خردل داشت و تکه‌برداری از بیضه توقف کامل یا نسبی اسپرماتوژنز را نشان داد. در مجموع اثرات سلاح‌های شیمیایی حاوی خردل گوگردی در هفته‌های اول به علت استرس شدید شبیه سوختگی است و از طرف دیگر اثرات مستقیم بر توقف تکثیر DNA در هسته سلول‌ها دارد که اثرات مخرب آن در اسپرماتوژنز ممکن است برای سال‌ها باقی بماند. پیگیری فعالیت هورمونی مصدومین شیمیایی در سال‌های پس از مصدومیت بویژه کار عملی بیضه‌ها و اسپرماتوژنز توصیه می‌شود.