ارزشیابی آزاد از هدف خط‌‌مشی‌ گندم جمهوری اسلامی ایران

هدف: اغلب، خط‌مشی‌ها را مبتنی بر اهدافشان ارزشیابی می‌کنند؛ اما بررسی‌های ارزشیابی برنامه‌های عمومی نشان ‏می‌دهد که ارزشیابیِ خودِ هدف، بیش و پیش از رسیدن خط‌مشی‌ها به اهداف اهمیت دارد. سرمنشأ این توجه ‏اساسی به ارزشیابی هدف، رویکرد «ارزشیابی آزاد از هدف» اسکریون است. یکی از خط‌مشی‌های مهم هر ‏کشور، خط‌مشی در قبال محصولات اساسی کشاورزی است و گندم، مهم‌ترین محصول اساسی ایران به‌شمار می‌رود. هدف از مقاله حاضر، ارزشیابی آزاد از هدفِ خط‌مشی گندم، متناسب با ارزش‌ها و اقتضاهای ‏اجتماعی، اقتصادی و سیاسی جمهوری اسلامی ایران است. روش: داده‌های پژوهش که از طریق مصاحبه و مرور اسناد گردآوری ‌شده‌اند با استفاده از روش ارزشیابی زمینه ‏در رویکرد جامع ارزشیابی ‏CIPP‏ استافل‌ بیم و ‏بهره‌گیری از روش تحلیل مضمون نظریه‌محور (قیاسی) تحلیل شد. یافته‌ها: با استفاده از نمودار وسیله ـ هدف، سلسله‌مراتبی از اهداف خط‌مشی گندم ارائه شده است. با استفاده از نمودار درخت اهداف، امکان تحلیل راهبردهای بدیل برای خودکفایی فراهم شده است. با شناسایی نیازهای کشاورزان و مردم، مؤلفه‌های زمینه‌ای خط‌مشی گندم در قالب مسائل، داشته‌ها، فرصت‌ها تحلیل شده است. نتیجه‌‌گیری: نتایج پژوهش بیانگر نوعی از ‏جابه‌جایی اهداف در برنامه‌های کلیدی گندم کشور، توقف در سطحی از زنجیره وسیله ـ ‏هدف، یعنی قطع ‏واردات گندم و بازماندن از ادامه حرکت به‌سمت ارزش‌ها و اهدافِ مهم‌تر و نیز محدود شدنِ ‏دامنه ‏اهداف به افزایش تولید گندم است. پیوند عواقب برآمده از ضعف در دقت، عمق و وسعت اهداف این برنامه‌ها ‏با ‏مسائلی مانند نداشتن مدیریت و کمبود منابع آبی، دست‌مایه واکاوی کردن کل جهت‌گیری خط‌مشی گندم ‏کشور شده است.‏ نوآوری پژوهش حاضر، کاربست یکی از مدل‌های کلاسیک ارزشیابی در یک خط‌مشی مهم و واقعی کشور و نشان‌دادن کارآمدی آن است.