انگیزه‌های خودمراقبتی از منظر آیات و روایات

سابقه و هدف: خودمراقبتی، رفتاری است که فرد با اتّکا به دانش، توان و مهارت خود از سلامت خویش، مراقبت می­کند و ارتباط مستقیمی با خواست و انگیزه افراد دارد؛ زیرا انگیزه­ها، چراهای رفتار هستند و موجب آغاز و ادامه فعالیّت می­شوند. از طرفی، پیشوایان دینی به منظور جهت­بخشی رفتاری و ارتقای سبک زندگی پیروان خود، همواره چراهای رفتارهای مورد انتظار دین از آنان را تبیین کرده­اند و با بیان فلسفه احکام و نیز ذکر آثار و فواید عمل به دستورات دینی، انگیزه­های افراد را برای تکرار و تقویت رفتار مورد نظر، افزایش داده­اند. این مقاله، به منظور تعیین و دسته­بندی انگیزه­های تقویت­کننده رفتار­های خودمراقبتی که در آیات و روایات ذکر شده، تنظیم شده است. مواد و روش­ها: پژوهش حاضر، با روش کتابخانه­ای و با مطالعه قرآن کریم و روایات اهل­بیت(ع) انجام شده است. در مطالعه روایات ابتدا با مرور جامع «دانش­نامه احادیث پزشکی»، تألیف آیت­الله محمدی ری­شهری و نیز کتاب طب النبی(ص)، روایات متناسب با هدف پژوهش انتخاب و سپس با مراجعه به منابع اصلی، روایات مطالعه و استخراج شد. یافته­ ها: در پژوهش حاضر، پانزده انگیزه تقویت‌کننده رفتار خودمراقبتی از قرآن و روایات استخراج و بر اساس منبع انگیزش آنها در قالب چهار دسته کلّی منبع انگیزش معنوی، منبع انگیزش مادّی (جسمی)، منبع انگیزش کسب خوشی و منبع انگیزش اجتناب از ناخوشی دسته­بندی شده و هر کدام با استناد به آیات یا روایات مربوطه، توضیح داده شده است. بحث و نتیجه ­گیری: دین اسلام جهت تقویت رفتار خودمراقبتی در افراد، انواع مختلفی از انگیزه‌ها را به کار گرفته است؛ به بیان دیگر، آموزه‌های دینی از منابع انگیزش مختلف (درونی- بیرونی و یا پنج دسته منبع انگیزش فردی) استفاده کرده و به این ترتیب به تقویت رفتار مخاطبان خود در سطوح مختلف پرداخته است. شناخت این انگیزه­ها، مسئولان و سیاست‌گذاران عرصه سلامت را یاری می­دهد تا با تقویت باورهای دینی افراد، در راستای  فرهنگ­سازی و ارتقای فرهنگ خودمراقبتی در جامعه گام­های مؤثّرتری بردارند.