بررسی اثر چرخ‎دنده ای نامتقارن سود بودجه‎شده در بورس اوراق بهادار تهران

اثر چرخ‎دنده­ای زمانی رخ می­دهد که انحراف مساعد (نامساعد) از عملکرد بودجه‎‎شده، موجب افزایش (کاهش) عملکرد بودجه‎شدۀ دورۀ آینده ­شود. هدف این مقاله، بررسی وجود اثر چرخ‎دنده­ای در سود بودجه‎شدۀ شرکت­های پذیرفته‎شده در بورس اوراق بهادار تهران است. فرض می‎شود پیش‎بینی سودی که شرکت‎های عضو بورس اوراق بهادار تهران ملزم به افشای آن هستند، بازتابی از اهداف عملیاتی تعیین‎شده و بودجۀ داخلی شرکت است و شرکت با افشای چنین اطلاعاتی، در واقع ابزار کنترل بودجه‎ای خود را در اختیار بازار قرار می­دهد. نمونۀ آماری پژوهش شامل 325 شرکت پذیرفته‎شده در بورس اوراق بهادار تهران، طی سال­های 1386 تا 1392 می­شود. شواهد نشان می‎دهد انحراف از اهداف بودجه‎شده در سال جاری، بر اهداف بودجه‎شدۀ سال بعد اثر می­گذارد؛ یعنی اثر چرخ‎دنده‎ای مشاهده می‎شود و انحراف مساعد از اهداف تعیین‎شده نسبت به انحراف نامساعد، بر تغییرات اهداف بودجه‎شدۀ دورۀ آتی اثر بیشتری دارد؛ به بیان دیگر، اثر چرخ‎دنده­ای نامتقارن است.