بررسی تطبیقی جایگاه میادین تهران در حفظ و ارتقای خاطره جمعی شهروندان (نمونه موردی: میدان تجریش و میدان بهارستان)

خاطره‌جمعی خاطره‌ مشترک افراد از وقایع و رویدادهای تجربه شده به وسیله آن‌ها، به عنوان عضوی از گروه، در چارچوبی اجتماعی و فضایی است. خاطرات‌ جمعی از طریق افزودن معنی به فضا، به ارتقای هویت مکانی می‌انجامند و این هویت مکانی، بازشناسی و ارتقای هویت شخص را به دنبال دارد. از این منظر، بی‌توجهی به مقوله خاطره‌جمعی در شهر می‌تواند عواقب ناخوشایندی همچون بحران‌های هویتی را در ‌پی‌ داشته باشد. پژوهش حاضر با هدف شناسایی معیارها و عوامل تأثیر‌گذار بر شکل‌گیری و حفظ خاطرات‌جمعی در میادین شهری صورت گرفته است. به این منظور، در ابتدا مفهوم خاطره و خاطره‌جمعی و ارتباط آن با مکان و میدان از طریق مطالعه اسنادی آرای اندیشمندان شناسایی شده و معیارها و عوامل تأثیر‌گذار بر ‌شکل‌گیری و حفظ خاطرات‌ جمعی در عرصه عمومی ‌شهر و به ویژه میدان استخراج گردیده است. سپس این مؤلفه‌‌ها از طریق مطالعه اسنادی و برداشت‌های میدانی در میادین تجریش و بهارستان مورد بررسی مجدد و تدقیق قرار گرفته‌اند. در مرحله بعد، در راستای آزمون مدل اولیه( مؤلفه‌های استخراج‌شده از مرحله مطالعات اسنادی)، مصاحبه‌های ژرفکاوانه‌ای با گروه‌های دارای خاطرات ‌جمعی از میادین تجریش و بهارستان صورت ‌گرفته‌است. پس از آن، عوامل تأثیر‌گذار بر شکل‌گیری، یادآوری و تداوم خاطره در میادین تجریش و بهارستان با استفاده از تحلیل ‌محتوای ترکیبی( کمی‌و کیفی، با غلبه روش‌کیفی) از میان مصاحبه‌ها استخراج گردیده و در نهایت اهمیت هر یک از این عوامل با استفاده از نتایج بررسی ‌تطبیقی تعیین شده‌است. نتایج حاصل از مطالعات اسنادی به شناسایی مؤلفه‌های فضایی و مؤلفه‌های مرتبط با کاراکتر مکان انجامید. سکون، تجمع‌پذیری، انعطاف‌پذیری، دیالکتیک‌درون‌و‌بیرون، تعین‌فضایی، یکپارچگی و تداوم از جمله مؤلفه‌های فضایی و  جهت‌یابی، شناسایی و شفافیت( عناصر یادمانی، نام‌ها‌و‌اسامی و فعالیت‌ها‌و‌عملکردها) از جمله مؤلفه‌های مرتبط با کاراکتر مکان بوده‌اند. این در حالیست که نتایج مصاحبه‌های ژرفکاوانه، تحلیل‌محتوا و بررسی‌تطبیقی، سیما و منظر را نیز به مؤلفه‌های فوق افزود. نتایج این پژوهش نشان میدهد که این عوامل از سه طریق بر شکل‌گیری و تداوم خاطره تأثیرگذارند: زمینه‌سازی برای وقوع رویداد، کمک به شکل‌گیری تصویر‌ذهنی و زمینه‌سازی برای تداوم خاطره. علاوه براین، نتایج پژوهش حاضر نشان داده است که کاراکتر میادین تجریش و بهارستان بیش از فضای آن‌ها در شکل‌گیری و تداوم خاطره حائز اهمیت بوده است.