بررسی رابطه منبع و مخزن ژنوتیپ‌های گندم تحت شرایط مطلوب و تنش گرمای آخر فصل در خوزستان

به منظور تعیین منشاء محدودیت عملکرد دانه در شرایط محیطی متفاوت و نیز محدودیت ناشی از گرمای دوره آخر رشد و نمـو گندم این تحقیق با شرکت 20 ژنوتیپ گندم نان و دوروم و در دو آزمـایش جـداگانه هریک در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی در سه تـکرار در دو سال زراعی 79-1378 و 80-1379 اجراء گردید. آزمایش اول در اوائل آذرماه به عنوان شــرایط مساعــد ((Favourable conditions و آزمایش دوم در اوائــل بهمــن مـــاه به عنــوان شــرایط نـامـساعد مـحیطی، (Unfavourable conditions) کشت گردیــد. پنــج تـا هفــت روز پــس از گرده‌افشانی، تیمار حذف برگ پرچم بـرای مطالعه محدودیت مخزن و تـیـمار حـذف سنبلچه‌های یک طرف سنبله بـرای مـطالعه مـحـدودیـت مـنـبـع اعـمال گردید. پس از بـرداشـت، درصد مـحدودیت‌های منبع و مخزن بر اساس متوسط وزن دانه‌های باقی مانده سنبله‌های تیمار و سنبله‌های شاهد (بدون حذف برگ پرچم و سنبلچه‌های یک طرف سنبله) و میزان تشدید محدودیت منبع محاسبه گردید. نتایج نشان داد که کلیه ژنوتیپ‌ها فاقد محدودیت مخزن بودند و سهم برگ پرچم در اندوخته دانه به طور متوسط 12 درصد بود. اغلب ژنوتیپ‌های مورد مطالعه محدودیت منبع داشتند. این محدودیت در شرایط مساعد بین 8/34 –0 درصد (متوسط 6/12%) و در شرایط نامساعد بین 2/41-7/5 درصد (متوسط 2/17%) متغییر بود. بنابراین در اثر مواجه شدن با گرمای آخر فصل محدودیت منبع به طور متوسط حدود 6% تشدید گردیده است . هم‌چنین نتایج نشان دادند، ژنوتیپ‌هایی که اندازه دانه بـزرگ‌تری داشتند، محدودیت منبع آن‌ها نیز بیشتر بود. وزن دانه نقش اساسی در تعیین عملکرد نهایی نداشت و کمبود عملکرد دانه را باید در دو مؤلفه دیگر عـملکرد یعنی تعداد سنبله در مترمربع و تعداد دانـه در سنبله ( تعداد دانه در مترمربع)، جستجو نمود.