بررسی لاین‏ های برنج متحمل به تنش گرمای ایری با استفاده از روش‏ های آماری چندمتغیره

سابقه و هدف: مطالعه عملکرد دانه و اجزای عملکرد و همچنین صفات مرفولوژیکی می‌توانند به شناخت راهکارهایی برای انتخاب ارقام متحمل و افزایش عملکرد در شرایط متنوع محیطی از جمله شرایط تنش گرمایی کمک کنند. به همین منظور، این آزمایش به منظور بررسی عملکرد دانه و اجزای عملکرد، 42 لاین ارسالی متحمل به گرما از موسسه تحقیقات بین‏المللی برنج (ایری) انجام شد.مواد و روشها: آزمایش در سال زراعی 93-1392 در قالب طرح بلوک‏های کامل تصادفی با سه تکرار به همراه یک رقم شاهد (هویزه) در مزرعه مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان خوزستان اجرا گردید. در این تحقیق هشت صفت شامل: درجه رسیدگی، دوره رشد، تعداد پنجه در متر‏مربع، تعداد دانه در خوشه، تعداد دانه پوک در خوشه، وزن هزار دانه، درصد باروری و عملکرد دانه بر اساس سیستم استاندارد ارزیابی مؤسسه تحقیقات بین‏المللی برنج اندازه‏گیری شد. صفت درجه رسیدگی از حاصل‏ضرب دو صفت درصد باروری و وزن هزار دانه در هر واحد آزمایشی ارزیابی شدند.یافته‌ها: تجزیه واریانس ساده صفات نشان داد اثر رقم برای کلیه صفات به جز تعداد پنجه در متر مربع معنی‏دار بود که حاکی از وجود تنوع بین لاین‏ها و رقم مورد مطالعه بود. تعداد پنجه در متر مربع و تعداد دانه در خوشه در برابر عملکرد دانه وارد معادله رگرسیونی شدند که این صفات دارای همبستگی مثبت و معنی‏داری با عملکرد دانه بودند. تجزیه علیت نشان داد که صفت تعداد دانه در خوشه با ضریب همبستگی 337/0 بصورت مستقیم بیشتر از صفت تعداد پنجه در واحد که ضریب همبستگی 186/0 را به خود اختصاص داد، بر عملکرد مؤثر است. در تجزیه به مؤلفه‏های اصلی دو مؤلفه‏ی اول 74 درصد از کل تنوع داده‏ها را توجیه نمودند. با توجه به حضور صفات مطلوب درصد باروری، عملکرد دانه و درجه رسیدگی در مؤلفه‏ی اول و داشتن ضرایب عاملی مثبت برای این صفات باید در جهت افزایش مؤلفه اول تلاش کرد، همچنین با حضور صفت مطلوب وزن هزار دانه با ضریب عاملی منفی در مؤلفه دوم، جهت افزایش این صفت باید در راستای کاهش مؤلفه‏ی دوم تلاش کرد. تجزیه خوشه‏ای، رقم و لاین‏های مورد بررسی را در سه گروه قرار داد، کلاستر اول شامل لاین‏های 1، 34، 54، 35، 39، 21، 33، 40، 25، 28، 9، 10، 15، 29، 32، 31، 30، 36 و 44 و کلاستر دوم لاین‏های 3، 24، 4، 19، 5، 7، 6، 55، 14، 23، 16، 17، 18، و 20 و در کلاستر سوم لاین‏های 8، 50، 52، 43، 41، 45، 11، 13، 12 و 26 قرار گرفتند. در کلاستر اول لاین‏های مطلوبی مانند 40، 35، 34 و 25 و در کلاستر سوم لاین‏های نامطلوبی مانند 12، 11، 13، 26، 41 و 45 قرار گرفتند.نتیجه‌گیری: اثر رقم برای کلیه صفات به جز تعداد پنجه در متر مربع معنی‏دار بود که حاکی از وجود تنوع بین لاین‏ها و رقم مورد مطالعه بود. بر اساس نمودار بای‏پلات، خوشه اول به عنوان بهترین خوشه و خوشه سوم به عنوان نامطلوب‏ترین بود. تابع تشخیص صحت گروه‏بندی را 95 درصد نشان داد.