تأثیر ویژگی‌های فیزیوگرافیک رویشگاه بر پراکنش درختان وخشکه دارها در جنگل‌های آمیخته راش

چکیده سابقه و هدف: انتشار گونه‌های گیاهی در اکوسیستم‌های طبیعی تحت تأثیر عوامل متعدد اکولوژیک ازجمله فیزیوگرافی منطقه است. مطالعات متعددی ارتباط کلی انتشار درختان زنده با عوامل مرتبط با فیزیوگرافی را تایید کرده اند. ولی پور و همکاران (2013) به بررسی نقش فیزیوگرافی بر ویژگی‌های اندازه‌ای درختان پرداخته و نشان دادند که ابعاد درختان به شکل معنی‌داری تحت عوامل وابسته به فیزیوگرافی هستند و عامل شیب مهم‌ترین عامل اثرگذار است (29). علوی و همکاران (2008) نیز نشان دادند که انتشار مکانی گونه ملج از ویژگی‌های فیزیوگرافیک رویشگاه‌های جنگلی اثر می‌پذیرد (1). مطالعه صورت گرفته در جنگل‌های پایین‌بند در شرق نوشهر نیز نشان داد شاخص‌های تنوع زیستی با شیب و ارتفاع از سطح دریا اثر مثبت دارند (28). این پژوهش باهدف‌های ارزیابی تأثیر هر یک از شاخص‌های فیزیوگرافی بر انتشار درختان سرپا و اثرپذیری میزان و پراکنش خشکه‌دارها در ارتباط با ویژگی‌های فیزیوگرافی رویشگاه جنگلی انجام شد. مواد و روش‌ها: این پژوهش در بخش گرازبن جنگل خیرود نوشهر انجام گرفت که به منظور آموزش و پژوهش در اختیار دانشگاه تهران است. رویشگاه‌های موردمطالعه با توجه به سابقه مدیریتی و عدم انجام نشانه‌گذاری و بهره‌برداری صنعتی تشابه تیپ و شرایط رویشگاهی از بخش گرازبن این جنگل انتخاب شد. به این منظور شبکه آماربرداری 50×50 متری طراحی و در مرکز تقاطع اضلاع شبکه، قطعات نمونه 10 آری پیاده و نوع گونه‌های درختی، قطر و ارتفاع درختان سرپا و قطر، طول و درجه پوسیدگی خشکه‌دارها یادداشت گردید. در این بررسی تأثیر جهت دامنه (AS)، شکل دامنه (TSI) و شاخص شکل زمین (LI) بر انتشار درختان و خشکه‌دارها بررسی شد. یافته‌ها: در بین گونه های درختی گونه راش بیشترین فراوانی را در بین درختان زنده و خشک به خود اختصاص داد. این گونه بیشترین میزان حجم، فراوانی نسبی و اهمیت نسبی گونه را به خود اختصاص داده است. نتایج نشان داد، میزان رویه زمینی درختان با شاخص شکل زمین و شاخص شکل دامنه رابطه معنی‌داری را نشان می‌دهند و تراکم درختان و شاخص رویه زمینی با سایر ویژگی‌ها رابطه معنی‌داری را نشان نمی‌دهد. آزمون چند متغیره RDA نشان داد رابطه معنی‌داری بین انتشار گونه‌ها و شاخص‌های محیطی در تمامی محورها وجود دارد، حجم خشکه‌دارها و تعداد خشکه‌دارها در کلاسه 4 پوسیدگی رابطه منفی و معنی‌داری را با درصد پوشش تاجی و شاخص شکل دامنه نشان می‌دهد نتیجه گیری: نتایج تحلیل انتشار گونه‌های درختی و خشکه‌دارها نشان داد که شیب و جهت دامنه تأثیر مهمی بر انتشار درختان زنده و خشکه‌دارها دارند. همچنین تأثیر فیزیوگرافی بر انتشار این دو بخش مهم از ساختار توده دارای پیچیدگی‌های است که در مدیریت سیستم‌های طبیعی بایستی مدنظر قرار گیرد.