تاثیر زئولیت بر توزیع شکل های مختلف پتاسیم در خاک های ورتی سولز استان فارس

سابقه و هدف: کانی زئولیت با توجه به سطح ویژه زیاد و ظرفیت تبادل کاتیونی بالا به عنوان یک اصلاح کننده شرایط فیزیکی و شیمیایی خاک‌های مختلف می‌تواند تاٌثیرات ثانویه‌ای بر وضعیت قابلیت استفاده عناصر غذایی از جمله پتاسیم و تغییر شکل‌های مختلف این عنصر و در نتیجه چرخه آن گذارد. از طرفی افزودن این ترکیب به خاک‌های ورتی‌سولز که عمدتا دارای مقادیر بالای رس‌های تثبیت کننده پتاسیم مانند اسمکتیت هستند می‌تواند بر توزیع پتاسیم اثر بگذارد. جهت بررسی این امر تاٌثیر افزودن مقادیر مختلف زئولیت و تیمار تر‌و‌خشک شدن بر روی 6 خاک ورتی‌سولز که از مناطق مختلف استان فارس جمع آوری شده بودند، مورد مطالعه قرار گرفت. مواد و روش‌ها: جهت انجام پژوهش بر اساس نقشه‌های خاکشناسی موجود، عکسهای هوایی و نقشه‌های توپوگرافی خاک‌های ورتی سولز در استان فارس مشخص گردید و تعدادی خاکرخ در مناطق مختلف آب‌ و هوایی حفر گردیدند. پس از تشریح، تعداد 6 خاکرخ ورتی‌سولز به عنوان شاهد انتخاب شده که تقریبا تمام خاک‌های ورتی‌سولز مورد مطالعه در مناطق با رژیم رطوبتی زریک در نیمه شمالی و قسمت‌های مرکزی استان قرار دارند و همه آنها در گروه‌های بزرگ Haploxererts و Calcixererts قرار می‌گیرند. خاک‌ها در زمین نماهای دشت دامنه ای، فلات و اراضی پست قرار گرفته شده‌اند. آزمایش‌ها به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملاً تصادفی 6×4×2×3 روی افق‌های سطحی با تیمارهای 0، 1، 5/2 و 5 درصد زئولیت و تیمارهای بدون تری و خشکی و با تری و خشکی با سه تکرار انجام شد. پس از پایان 8 روز شکل‌های مختلف پتاسیم شامل (محلول، تبادلی و غیر‌تبادلی) در نمونه‌ها اندازه‌گیری گردید. به منظور تجزیه آماری نمونه‌ها از نرم افزارهای SPSS، Excel، SAS و جهت مقایسه میانگین‌ها از آزمون دانکن استفاده شد. یافته‌ها: خاک‌های مورد مطالعه دارای رژیم‌های رطوبتی یوستیک و زریک و رژیم‌های حرارتی مزیک، ترمیک و هایپرترمیک می‌باشند. اگر چه از لحاظ کانی‌شناسی نوع کانی‌ها در خاک‌های مختلف کم و بیش مشابه می باشد اما از آنجا که درصد فراوانی کانی‌های رسی در خاک‌ها بسیار متفاوت می‌باشد مقدار شکل‌های مختلف پتاسیم در خاک‌ها بسیار متفاوت می‌باشد. کاربرد زئولیت سبب افزایش مقدار پتاسیم محلول و تبادلی شد، اما تاثیری بر مقدار پتاسیم غیرتبادلی نداشت که این به دلیل مقدار بالای پتاسیم در زئولیت و تمایل بالای زئولیت برای جذب پتاسیم می‌باشد. کاربرد زئولیت بدون اعمال تیمار تر و خشکی و همراه با دوره‌های تر و خشک شدن سبب افزایش مقدار پتاسیم محلول در خاک‌های مختلف شده است. بیشترین مقدار افزایش در خاک‌هایی که کانی اسمکتیت کمتری داشتند مشاهده شد. تیمار تری و خشکی سبب کاهش معنی دار پتاسیم محلول در همه نمونه‌ها شد. پتاسیم تبادلی با کاربرد زئولیت به مقدار قابل توجهی افزایش یافته است. بیشترین مقدار افزایش در پتاسیم تبادلی در خاک‌هایی که کانی اسمکتیت کمتری دارند، مشاهده شد. کاربرد زئولیت سبب کاهش پتاسیم غیرتبادلی در خاک‌ها شده است اما در خاک 4 تأثیر متفاوتی داشته و سبب افزایش پتاسیم غیرتبادلی شده است. این امر نشان دهنده تثبیت پتاسیم در این خاک‌ها به دلیل مقدار بالای کانی‌های تثبیت کننده پتاسیم می‌باشد.تیمارهای تری‌ و‌ خشکی سبب کاهش مقدار پتاسیم محلول و غیرتبادلی و افزایش پتاسیم تبادلی گردید. نتیجه‌گیری: افزایش پتاسیم محلول در نتیجه کاربرد زئولیت می‌تواند احتمال آبشویی پتاسیم را افزایش دهد؛ اما کاربرد زئولیت می‌تواند با نگه‌داشتن پتاسیم در فاز تبادلی از آبشویی و تثبیت پتاسیم جلوگیری کند. با توجه به کاهش محسوس مقدار پتاسیم قابل‌استفاده در خاک‌های فارس که در نتیجه کشاورزی فشرده و عدم استفاده از کودهای حاوی پتاسیم رخ داده است. استفاده از زئولیت ممکن است بتواند سبب بهبود وضعیت پتاسیم در این خاک‌ها گردد.