تبیین، بررسی و نقد اندیشة دینی کانت

چنانکه می‌دانیم یکی از مهم‌ترین مباحث مطرح در طول تاریخ تفکّر بشری، مقولۀ دین و یکی از مهم‌ترین و تأثیرگذارترین فیلسوفان در تفکّر غرب نیز ایمانوئل کانت[1]بوده است. کانت در بسیاری از حوزه‌های دانش بشری تأثیر به سزایی داشته است و یکی از این حوزه‌ها، حوزۀ دین است. در خلال سالیان گذشته از آراء دینی این فیلسوف بزرگ تفسیرهای متعددی به عمل آمده است و برخی از این برداشت‌ها نیز با سوء فهم‌هایی همراه بوده است. نویسنده در این مقاله با بررسی دقیق نظام فکری-فلسفی کانت درصدد بیان این مطلب است که تفکّر دینی وی در مجموع دارای دو مرحلۀ سلبی و ایجابی است. او در نقد اول و تمهیدات که دیدگاه معرفت‌شناسانۀ خود را ارائه می‌کند و به دنبال محدود کردن عقل است تا به زعم خویش جایی برای دین باز کرده باشد، دیدگاه سلبی خود را عرضه نموده و مفاهیمی چون خدا، نفس و اراده را غیر قابل اثبات در حوزۀ عقل نظری می‌داند. اما در نقد دوم با گرایش به سمت اخلاق و اولویت بخشی به آن، دیدگاه ایجابی خود را عرضه نموده و دین را تابع آن قرار می دهد؛ اندیشه‌ای که راه را به سمت سکولاریسم گشوده و تعطیلی عقل و خردورزی را درپی خواهد داشت. از این رو، نویسنده تلاش نموده است ضمن نشان دادن مبانی فکری نادرستی که ایشان را به نقد دین واداشته است، ضعف‌های نظریۀ دینی کانت را نیز مورد بررسی قرار دهد. [1] . Immanuel Kant