تبیین نسبت اخلاق و سیاست در برنامه‌های توسعه جمهوری اسلامی ایران

سیاست­گذاری و برنامه­ریزی در ایران از آغاز دولت مدرن تاکنون به پیروی از پارادایم­های فکری و الگوهای نظری متفکران غربی صورت گرفته است. این در حالی است که برنامه­های توسعه در بستر اجتماعی، اقصادی و سیاسی جوامع مختلف تکوین یافته­اند و  «روش شناسی و تئوری حاکم بر نظام اجتماعی» را رعایت کرده­اند. بنابراین برنامه­های توسعه در هر کشوری با مبانی فکری، معرفتی و اخلاقی آن کشور سازگاری دارند. با توجه به اینکه سی و هشت سال از پیروزی انقلاب اسلامی ایران می­گذرد، متولیان توسعه در ایران نه­تنها موفق به طراحی الگوی توسعه بر اساس مبانی بومی کشور نشده­اند بلکه در انتخاب الگوی «توسعه بدیلِ» تعدیل ساختاری با مشکل روبرو بوده­اند. با توجه به اینکه بیشتر نظریه­های توسعه به اصل «گسترش دامنه انتخاب افراد» باور داشته و از این منظر به طراحی «زندگی خوب» برای افراد و جوامع اقدام می­کنند، بنابراین تمامی الگوهای توسعه ابتنای ویژه­ای به «نسبت اخلاق و سیاست» در نظریه­های خود دارند. این مقاله با بهره­گیری از روش «ترکیبی» ضمن تبیین نظری نسبت مذکور در نظریه­های توسعه، مؤلفه­های آن را نیز در برنامه­های توسعه بعد از انقلاب اسلامی ارزیابی می­کند و به تنگناهای نظری برنامه­های توسعه در ارتباط با نسبت اخلاق و سیاست می­پردازد. تنگناهایی که از یک­سو به­دلیل ناتوانی سیاست­گذاران برنامه­های توسعه در «خوانش اخلاقی» از الگوی تعدیل ساختاری و از سوی دیگر به دلیل ناسازگاری الگوی مذکور با زمینه معرفتی و تاریخی ایران، ایجاد شده است.