تحرکات جمعیت در نواحی جغرافیایی ایران و پیامدهای آن

چگونگی توزیع مکانی جمعیت که در نتیجه تحرکات مکانی انسان بوجود می‌آید، از مباحث مهم ساختار جمعیت می‌باشد. اولین سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال 1335، جمعیت کشور را معادل 18954704 نفر برآورد کرده است. سرشماری‌های بعدی در سال‌های 45، 55، 65، 75 ، 85 و 90 انجام گرفته که بر اساس آنها جمعیت کشور به ترتیب، 25788722، 33708744، 49445000، 60055000 ، 70495872 و 75149669 نفر بوده است. این تعداد جمعیت را برای بررسی دقیق‌تر می‌توان در قالب نواحی جغرافیایی تقسیم‌بندی نمود و پراکندگی آنها را مورد بررسی قرار داد. شواهد نشان می‌دهد که جمعیت ایران توزیعی نامتعادل دارد که ناشی از عوامل متنوع طبیعی، اقتصادی، اجتماعی، تاریخی و سیاسی است. از آنجا که عوامل مذکور اثر همدیگر را تشدید یا خنثی نموده، تعیین تأثیر جداگانه آنها امکان پذیر نیست. هدف این پژوهش شناخت تحرکات مکانی جمعیت ایران و پیامدهایی که این تحرکات می‌تواند به دنبال داشته باشد، می‌باشد. روش مورد استفاده روش توصیفی- تحلیلی بوده و منابع و اطلاعات لازم به صورت مروری از منابع کتابخانه‌ای و اسنادی شامل کتاب‌ها، مقالات و آمارنامه‌ها جمع‌آوری گردیده و در نهایت با توجه به سؤالات تحقیق، مورد استفاده قرار می‌گیرند. نتایج بدست آمده نشان می‌دهد که در توزیع مکانی جمعیت ایران، عوامل محیطی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی نقش مهمی دارند. بدین نحو که تعداد جمعیت ایران، از غرب به شرق و از شمال به جنوب روند نزولی دارد که این نحوه‌ی پراکنش ناشی از عوامل محیطی (توپوگرافی، بارندگی، خاک حاصلخیز و منابع آب و...)، عوامل اقتصادی (اشتغال، درآمد، فرصت‌های اشتغال و...)، عوامل سیاسی (سیاستگذاری‌های دولتی، سرمایه‌گذاری‌های دولت و...) عوامل اجتماعی (مهاجرت، پیوندهای خویشاوندی، جاذبه‌های مذهبی و...) و... می‌باشد. این نحوه پراکنش جمعیت، می‌تواند پیامدها و اثرات مختلفی را به دنبال داشته باشد، مثلاً در برخی از مناطق افزایش مهاجرت مردم به نواحی دیگر موجب رهاشدن خدمات و امکانات شده و در نتیجه سرمایه‌گذاری‌های دولتی و خصوصی بلااستفاده رها می‌گردند. همچنین این نحوه‌ی پراکندگی جمعیت موجب بالارفتن تراکم در برخی مناطق مثل استان‌های تهران، گیلان، مازندران شده که این افزایش تراکم، خود می‌تواند فشار بر بهره‌برداری از منابع را افزایش داده و آسیب‌های زیست محیطی را به دنبال داشته باشد.