تحلیل مکانی شاخص‎های کیفیت زندگی در شهر تهران

از حدود چهار دهه پیش، جامعه‎شناسان، سیاست‎مداران، اقتصاددانان و جغرافی‎دانان، دامنۀ وسیعی از روش‎های آماری را برای تحلیل و سنجش کیفیت زندگی افراد و گروه‎ها با هدف دست‎یابی به ابزار مفیدی برای تصمیم‎گیری‎های اجتماعی، اقتصادی و سیاسی مورد استفاده قرار دادند. در این میان جغرافی‎دانان، افزون‎بر توسعۀ شاخص‎های کیفیت زندگی، درپی شناسایی و درک الگوبندی جغرافیایی شاخص‎های کیفیت زندگی در ارتباط با فرایندهایی هستند که باعث شکل‎گیری این الگوها شده‎اند. این نوشتار با تکیه بر رویکرد عینی در مطالعۀ کیفیت زندگی با استفاده از روش تحلیل مؤلفه‎های اصلی، به توسعۀ شاخص کیفیت زندگی در شهر تهران می‎پردازد. چهار مجموعۀ داده، شامل داده‎های سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال 1385، تصاویر ماهواره­ای ETM+، داده‎های آلودگی هوا و لایه‎های خدمات شهری برای استخراج شاخص‎های کیفیت زندگی، مورد استفاده قرار گرفت. مؤلفه‎های استخراج‎شده شامل وضعیت مسکن و مهارت، دسترسی به خدمات عمومی، کیفیت محیط و وضعیت بیکاری هستند. مؤلفه‎های به‎دست‎آمده و شاخص نهایی کیفیت زندگی، به‎منظور شناسایی و درک الگوهای جغرافیایی کیفیت زندگی در شهر تهران، مورد تحلیل مکانی قرار گرفته است. نتایج تحلیل اکتشافی داده‎های مکانی، بیانگر وجود خوشه‎بندی (خودهمبستگی مکانی مثبت) و ناهمگنی فضایی در توزیع شاخص کیفیت زندگی و مؤلفه‎های چهارگانۀ آن در سطح نواحی شهر تهران است. تحلیل اکتشافی داده‎های مکانی، برخی از نواحی که نیاز بیشتری به مداخلۀ عمومی مانند، تدارک برنامه‎های اجتماعی و زیرساخت‎های عمومی دارند، برجسته ساخته و می‎تواند سیاست‎گذاران را به‎منظور کاهش نابرابری­های درون شهری هدایت کند.