تشبیه مهم‎ترین عنصر خیال و تصویرآفرینی در شعر رودکی

تشبیه یکی از گسترده‌ترین مباحث علم بیان است که همزمان با خلقت بشر در گفتار انسان اولیه پدید آمده است. اگر بپنداریم که استفاده از علوم بلاغی و ادبی مختص قوم و ملتی خاص و منحصر به دوره‌هایی از پیشرفت علوم ادبی بوده است، دچار خطا شده‌ایم. انسان‌های اولیه برای بیان ذهنیات خویش و مفاهیم پیچیده و مبهم به تعبیرات مختلف و استفادۀ وسیع از قوّۀ تخیل نیاز داشتند. در این رویکرد استفاده از تشبیهـ هر چند به صورت ساده و ابتدایی ـ برای آنان اهمیت ویژه‌ای داشته است. کاربرد و بسامد آرایه‌های ادبی تحت تأثیر شرایط مختلف در بین شاعران و نویسندگان تغییر می‎کند. رودکی پدر شعر فارسی و یکی از بزرگ‌ترین شاعران عصر سامانی است که در سده‌های آغازین ادب پارسی دری خدمت بزرگی به زبان و ادبیات فارسی کرده و به مدد نبوغ خویش صور خیال بدیع و شگفت‎انگیزی را در شعر به کار برده است. سؤال پژوهش این است که رودکی با چه هدف و تا چه حدّی انواع تشبیه را به کار برده است؟ در این مقاله به بحث و بررسی انواع تشبیه و یافتن شاهد مثال در دیوان اشعار رودکی پرداخته شده و سعی بر آن بوده است که - با توجه به بسامد بالای تشبیه در اشعار رودکی - انواع تشبیه در اشعار او استخراج شده و برخی از این تصویر‌های شعری نقد و بررسی شود. برای رسیدن به این هدف، برخی از تصاویر و تشبیهات رودکی با تشبیهات سایر شاعران در دوره‌های بعد مقایسه شده است.