جلوه گری و هویدایی آموزه های شیعی در معماری مقابر دوره قاجار آذربایجان غربی

  در شکل‌گیری معماری هر دوره از ادوار تاریخی ایران، علاوه بر عواملی همچون وضعیت جغرافیایی، اقلیم، فرهنگ، آموزه‌ها و احکام دینی نیز به نوبۀ خود در سبک‌ها و ویژگی‌های آن تأثیری مستقیم دارد. این تأثیرات در بناهای مذهبی، خصوصاً در معماری بناهای آرامگاهی خود را بیشتر نشان می‌دهد و باید گفت که دو مقولۀ مذهب و معماری با یکدیگر ارتباط کامل دارند و آن‌ها را می‌توان امری جدایی‌ناپذیر از یکدیگر به‌شمار آورد. پژوهش حاضر که مبتنی بر مطالعات کتابخانه‌های و بررسی‌های میدانی است، به منظور تبیین و شناسایی میزان تأثیر آموزه‌ها و احکام شیعی در معماری و هنرهای وابسته به آن در مقابر مربوط به اهل تشیع دورۀ قاجار آذربایجان غربی انجام شده و در این راستا در‌صدد بررسی میزان تأثیر آموزه‌های مذهب تشیع در ویژگی‌های معماری و تزئینات بناهای آرامگاهی آذربایجان غربی و ارتباط بین آموزه‌ها و احکام شیعی و هنر و معماری مقابر آذربایجان غربی بود. نتایج نشان داد که شیعیان به بناهای آرامگاهی خصوصاً امام‌زادگان به مثابۀ مساجد می‌نگرند و حضور این دسته از بناها را در معماری اسلامی با توجه به نوع آموزه‌ها و احکام خود، امری بدیهی می‌پندارند. به طور کلی مذهب شیعه، مهم‌ترین تأثیرات را در کمّیت و کیّفیت معماری و تزئینات بناهای آرامگاهی دارد و همان‌طور که در بررسی مقابر شیعی آذربایجان غربی مشخص شده، این آموزه‌ها به طور آشکاری در احداث این دسته از بناها و تداوم حیات آن‌ها در طی ادوار؛ همچنین در حضور عناصر و مشخصه‌های معماری مقابر منطقه از جمله‌ کاربرد مناره‌ها، استفاده از ضریح و منبر درون مقبره، به‌کارگیری شعائر مذهبی و کتیبه‌هایی با مضامین شیعی، اوج استفاده از تزئینات مفصل کاشیکاری، آیینه‌کاری و گچبری و حتی در وسعت این بناها نیز تأثیرات خود را نشان می‌دهد.