خاستگاه‌های معماری پنجره

  در معماری اقوام مختلف، پنجره یکی از عواملی است که سهم قابل توجهی در شکل دادن به ظاهر بناهای مسکونی و در نتیجه در انتقال ویژگی­های معماری دارد و چنانچه از ویژگی­های محیط و فرهنگی که بنا متعلق به آن است برخوردار باشد، هویت معماری مکان خود را بیان می­کند. در ساختار پنجرۀ بناهای سنتی، ویژگی­های فرهنگی به خوبی دیده می­شود. تحولات دوران جدید و آزادی بی حد در شکل پذیری عناصر بناها، نوعی آشفتگی و گاهی هم شکلی یکنواخت و بی ارتباط با فرهنگ را برای پنجره ایجاد کرده که باعث کمرنگ شدن نقش پنجره در زندگی انسان­ها شده است و دیگر نمی‌تواند پیام آور فرهنگ سرزمینی که به آن تعلق دارد، باشد. از طرف دیگر، در اکثر جوامع انواع پنجره های سنتی از مفهوم و کارکرد خود بازمانده اند. به نظر می‌رسد، بازشناسی جنبه های وجودی و معنا شناختی واژۀ پنجره و مترادف­های آن در هر زبان و فرهنگی می­تواند برای درک مفاهیم معماریِ آن فرهنگ نیز مفید واقع شود، چرا که دانش و تجربیات عملی انسان به شکل واژه در زبان ذخیره گشته و از نسلی به نسل بعد منتقل شده است. در زبان فارسی، انواع شبکه ها را که بر روزن‌ها و گشودگی ها نصب می‌کردند، پنجره می‌گفتند. و آنچه ما پنجره می‌نامیم، با واژه‌های متنوع و متفاوتی نامیده می‌شده که انواع پنجره را معرفی می‌کند. پنجره‌ها بیشتر در خانه معنا دارند و در فضاهای عمومی و مذهبی، بیشتر از انواع روزن بهره می‌گرفتند. در خانه­های ایرانی، بعضی از اصطلاحات به کار رفته برای انواع پنجره با نام اتاق‌ها و فضاهای زندگی در رابطه بوده است و یا همنام­اند و هر کدام به نوعی خاص از پنجره با شکل و ساختاری متفاوت دلالت دارند که حاکی از تأثیرپذیریِ شکل و واژۀ پنجره از روابط اجتماعی و فرهنگی و غنی بودن این فرهنگ است. وجود واژه‌های پنجره و روزن در ادبیات و اشعارعرفانی نیز بر این غنا افزوده است. در زبان فارسی معنیِ ریشه اغلب واژه هایی که برای پنجره به کار رفته است با نور و تابش مناسبت دارند. بررسی معانی پنجره و ریشه این واژه در چند زبان متفاوت نیز نشان می­دهد که گاهی انتخاب واژه­ها در ارتباط با شرایط محیطی و شرایط اقلیمی بوده است؛ ولی کاربرد پنجره­های مشابه درخانه­های ایرانی، در اقلیم­های متفاوت، نشان می‌دهد که شکل و اندازه و تنوع پنجره ـ برخلاف تصورِ علمیِ رایج که عوامل اقلیمی را برای شکل پذیری آن در اولویت قرار می‌دهد ـ بیشتر تحت تأثیر فرهنگ ایرانی و نوع فضاهای خانه قرار داشته است.