رابطه استجابت دعا و معجزه با نظام علیت از نظر شارحان حکمت متعالیه

در غالب کتاب‌های کلامی یا فلسفی و روایی از مسأله‌ی دعا و استجابت آن بحث شده است. در احادیث متعددی تأکید شده است که دعا قسمتی از مقدرات خداوند است. خداوند در قرآن کریم همان‌طور که انسان را به دعا کردن دعوت کرده، اجابت دعا را نیز تضمین نموده است. در این مقاله با توجه به رویکرد شارحان حکمت متعالیه بر این عقیده­ایم که دعا یکی از اسباب و علل رسیدن به مطلوب است و استجابت دعا نیز بر اساس نظام آفرینش و قوانین لایتغیر آن صورت می‌پذیرد و استجابت دعا هیچ تقابل و تضادی با قانون علیت نداشته بلکه همان‌طور که معجزه و امور خارق عادت صورت می‌پذیرد استجابت دعا نیز توجیه می‌شود. هم‌چنین تأثیر نفس نیز در استجابت دعا مورد توجه است همان‌گونه که نفس بر بدن مؤثر است و حالات نفسانی در بدن بروز و ظهور دارد پس در امور خارق عادت نیز موثر است. نتایج به‌دست آمده از این پژوهش حاکی از آن است که هر چند برخی علل و روابط مبهم و ناشناخته‌ای نیز در تحقق مطلوب و استجابت دعا موجود می‌باشند اما دعا و استجابت آن از سلسله نظام علت و معلولی عالم خارج نبوده و استجابت دعا موجب خرق قانون علیت نمی‌شود.