سنگ‌شناسی بازالت‌های کواترنری طبس (خاور ایران)

       در جنوب خاور شهر طبس منطقه‌ای به وسعت حدود 400 کیلومتر مربع از بازالت‌های مربوط به کواترنری پوشیده شده است که از نظر زمین‌شناسی جزء زون لوت به‌شمار می‌آیند. براساس مطالعات سنگ‌نگاری و تجزیه میکروپروب الکترونی (EMPA) ، بافت این سنگ‌ها بیشتر پورفیری و گاهی آفیریک است. درشت بلورهای این بازالت‌ها به طور عمده اولیوین از نوع کریزولیت، اوژیت و پلاژیوکلاز (لابرادوریت تا آندزین) است که در خمیره‌ای از میکرولیت‌های پلاژیوکلاز و بلورهای ریز پیروکسن و گاه شیشه قرار دارند. براساس نمودارهای مقدار مجموع قلیایی‌ها در مقابل مقدارSiO2  ماهیت ماگمای این سنگ‌ها قلیایی تا نیمه قلیایی تعیین شد و علت ویژگی‌های نیمه قلیایی برخی از سنگ‌ها، پدیده آغشتگی ماگمای قلیایی با مواد پوسته‌ای است.  فقر نیوبیم در سنگهای غنی‌تر از Si6O2 یکی از دلایل مهم این پدیده است. نمونه‌های قلیایی دارای نفلین نورماتیو و نمونه‌های نیمه قلیایی دارای کوارتز نورماتیو هستند. مطالعات ایزوتوپ‌های Sr و Nd این آغشتگی پوسته‌ای را تأیید کرده‌اند و به علاوه نشان‌دهنده این است که منشأ ماگمای اولیه بازالت‌ها از بخش‌های بالای گوشته است. براساس مطالعات صحرایی و نمودارهای زمین‌ساختی - ماگمایی این بازالت‌ها از نوع درون قاره‌ای است که در کواترنری در اثر فعالیت گسل بزرگ نای‌بند و بازشدگی در محل تقاطع با شاخه‌های فرعی این گسل به سطح زمین راه یافته‌اند .