سنگ‌شناسی گدازه‌های زیردریایی منطقه حیران در شمال خاور اردبیل به عنوان مطالعه موردی از نوار باز شدگی حاشیه جنوبی دریای خزر

منطقه حیران در شمال خاور اردبیل و جنوب باختر دریای خزر واقع شده است. شواهد صحرایی نشان‌دهنده فعالیت‌های آتشفشانی زیردریایی در این منطقه است. ترکیب کلی این سنگ‌ها، بازالتی بوده و برونزدهایی از گدازه‌های بالشی (پیلولاوا)، منشور، دایک و روانه‌های گدازه‌ای در نقاط متعدد نشان‌دهنده وجود آثار پوسته اقیانوسی در این منطقه است. مطالعات صورت گرفته در نقاط دیگری از حاشیه جنوبی دریای خزر و تشابه ساختاری و سنگ‌شناسی منطقه حیران با این مناطق می‌تواند تأییدکننده این نکته باشد که منطقه حیران دنباله بازشدگی حاشیه جنوبی دریای خزر است. سن سنگ‌های آتشفشانی زیردریایی منطقه به کرتاسه پایانی تا ائوسن نسبت داده می‌شود. سنگ‌های مورد مطالعه از نظر ویژگی‌های سنگ‌نگاری در طیفی از آندزی‌بازالت تا اولیوین بازالت قرار داشته به سری آلکالن تعلق دارند. جایگاه زمین‌ساختی- ماگمایی این گدازه‌ها به حوضه پشت کمان مربوط است. منشأ ماگمای سازنده این سنگ‌ها به گوشته سنگ‌کره‌ای زیرقاره مربوط بوده و در رابطه با فرایند فرورانش احتمالاً در یک محیط فرافرورانش (سوپراسابداکشن) تشکیل شده‌اند. بسته شدن اقیانوس سوان ـ آکرا ـ قره‌داغ سبب تشکیل حوضه حاشیه‌ای جنوب دریای خزر به صورت یک حوضه پشت کمانی در کرتاسه بالایی تا اواسط پالئوژن شده است. گدازه‌های زیردریایی منطقه حیران احتمالاً از بقایای فعالیت‌های آتشفشانی در این حوضه حاشیه‌ای هستند.