طبقه بندی علوم؛ چیستی، چرایی و چگونگی

تنظیم مدلی برای ارزیابی و بهینه‏سازی وضعیت فعلی علوم، راهی است که دیر یا زود، برای رفع نیازمندی‏ها و معضلات جوامع بشری و دستیابی به اصلاحات، باید پیموده شود؛ زیرا نه برای جمهوری اسلامی ایران امکان‌پذیر است که بر مبنای مدل سرپرستی غرب برنامه‏ریزی کند (به دلیل ناهماهنگی آن با نظام ارزشی اسلام) و نه روش‏های موجود می‏تواند پذیرای نظام ارزشی اسلام باشد. به عقیده بسیاری از پژوهشگران، نابسامانی حاکم بر برنامه‌های جدید آموزشی در بیشتر کشورهای اسلامی، تا حد زیادی به سبب فقدان بینش مبتنی بر سلسله مراتب علوم است، که امروزه در نظام سنتی آموزش اسلامی دیده می‌شود. بنابراین ضرورت پی‌ریزی طرحی مبتنی بر اندیشه دینی امری مسلم و آشکار است. اما از طرف دیگر تکیه بر طرح‌های قدیمی نیز مشکل‌گشا نیست، زیرا هریک کاستی‌هایی دارند و این طبقه‌بندی‌ها پیش از هر چیز، تابع رویه و روش فکرى عالمان و انعکاسى از نوع نگرش و جهان‏شناسى آنانند؛ و گاه تابع موقعیت تاریخى علوم، حوادث اجتماعى و فرهنگى؛ و گاهی نیز تابع گسترش کیفى تمدن‌ها و تأثیر متقابل علم و تمدن هستند و هر طبقه‌بندی، اساسی نظری و بنیانی منطقی- فلسفی دارد؛ بنابراین مبنای نظری یک مکتب معین فلسفی پدید آمده است. اما از آنجا که طبقه‌بندی علوم نیاز به مقدماتی دارد، در این مختصر به تبیین چیستی، پیشینه، ضرورت، هدف، انواع، اصول و در نهایت الگوهای مختلف طبقه‌بندی می‌پردازیم، تا زمینه‌ای باشد برای ارائه طرح‌های جدید در حوزه طبقه‌بندی علوم.