طرحواره‌ ذهنی، فضای شهری، خلاقیت

در دهه‌های اخیر، تلاش‌های فراوانی در جهت رفع بحران‌ انگارگانی برنامه‌ریزی، در قالب گفتمان «خلاقیت» و تحت عناوینی همچون «شهر خلاق»، «طبقه‌ خلاق»، «برنامه‌ریزی فرهنگی» و غیره شده‌ است که به بحث خلاقیت به اتکاء طبقه‌ متوسط خلاق، از زاویه‌ بازآفرینی فرهنگی می‌نگرند. اما به نظر می‌رسد که عموم محققان، موضوع خلاقیت را از دریچه‌ روند شکل‌گیری خلاقیت در ارگانیسم انسان‌ها مورد مطالعه قرار نداده‌اند. درنتیجه‌، موضوع فرهنگ را به‌عنوان ابزار رشد صرفاً اقتصادی به‌کار گرفته‌اند. این پژوهش در پی پاسخ به این سؤالات است که، خلاقیت به‌عنوان محصول فرآیند آگاهی و اندیشیدن انسان، چگونه شکل می‌گیرد و چگونه در رابطه‌ با محیط، تحدید یا تقویت می‌شود و فضای شهری، چگونه بر این فرآیند اثر می‌گذارد. بنابراین هدف این مقاله، شفافیت بخشیدن به رابطه‌ میان موضوع خلاقیت و فضای شهری، به‌عنوان مهم‌ترین عرصه‌ عمومی آزادی اندیشه، بیان، اجتماع و عمل بالنده‌ آحاد جامعه بر اساس علم روان‌شناسی شناختی و جامعه‌شناسی است. فرضیه‌ تحقیق آن است که اولاً شخصیت غیرخلاق وجود ندارد و تفاوت افراد در میزان پشتکار و جستجوگری افراد است؛ ثانیاً یک فضای شهری خلاق، بستر رشد، تبلور و تجلی خلاقیت آحاد جامعه است که امکان آزادی بیان و عمل و حیات مدنی دارند و انگیزه‌ لازم برای کنش خلاق افراد هنگامی دائمی و پایدار است که شرایط متعادل اقتصادی، اجتماعی و حیات مدنی به‌گونه‌ای باشد که ارزش کار اجتماعاً تولید‌شده‌ انسان‌ها به خودشان تعلق گیرد. روش این مطالعه، تحلیل و استنتاج ترکیبی از گزاره‌های دانش روان‌شناسی شناختی است که در مرحله‌ ترکیب، فضا به مثابه عین و خلاقیت به مثابه امر ذهنی در ربط دیالکتیکی قرار می‌گیرند و روش جدلی قیاس و استقراء توأمان در گفتمان بحث حاکم است. نتایج این پژوهش، مؤید آن است که فضای شهری، عرصه‌ای عمومی و متکی به دموکراسی است که تجلی رابطه‌ روان‌شناختی اندیشه‌ورزی و کنش اجتماعی است که می‌تواند بستر خلاقیت باشد.