عوامل مؤثر بر خطر مرگ‌و‌میر کودکان زیر ۵ سال در ایران

آمارهای جهانی حاکی از کاهش ۵۳ درصدی میزان مرگ‌و‌‌میر کودکان کم‌تر از ۵ سال در فاصله‌ی سال‌های ۱۹۹۰ تا ۲۰۱۵ در بین کشورهای مختلف است به‌طوری‌که از هر ۱۰۰۰ تولد شاهد ۹۱ مرگ‌و‌‌میر در سال ۱۹۹۰ و ۴۳ مرگ‌و‌‌میر در سال ۲۰۱۵ در بین متولدین همان سال‌ها قبل از رسیدن به آستانه‌ی ۵ سالگی بوده‌ایم. بر اساس آمارهای سازمان بهداشت جهانی (WHO)۱، میانگین کاهش سالانه‌ی میزان مرگ‌و‌‌میر کودکان زیر ۵ سال ۱٫۸ درصد برای سال‌های ۱۹۹۰ تا ۲۰۰۰ و ۳٫۹ درصد برای سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۵ بوده است ((Ayele, et al ,2017. همچنین آمارهای طرح آمارگیری جمعیت ‌و ‌سلامت (DHS) در ایران در سال ۱۳۷۹ و طرح آمارگیری شاخص‌های چندگانه جمعیت و سلامت (MIDHS)۲ در سال‌های ۱۳۸۹ و ۱۳۹۴ نشان می‌دهند که میزان مرگ‌و‌‌میر کودکان زیر ۵ سال در ایران از ۳۶ در‌ هزار در سال ۱۳۷۹ به ۲۲٫۵ در هزار در سال ۱۳۸۹ و به ۱۵٫۹۴ در هزار در سال ۱۳۹۴ کاهش یافته است. همچنین این میزان در مناطق شهری از ۳۶٫۸ در هزار در سال ۱۳۷۹ به ۱۹٫۲۴ در هزار در سال ۱۳۸۹ و ۱۳٫۸۷ در هزار در سال ۱۳۹۴ و برای مناطق روستایی از ۳۴٫۶ در هزار در سال ۱۳۷۹ به ۲۸٫۳۱ در هزار در سال ۱۳۸۴ و ۱۹٫۹۹ در هزار در سال ۱۳۹۴ رسیده است. ذکر این نکته ضروری است که ارقام مربوط به میزان مرگ‌ومیر کودکان زیر ۵ سال در سال‌های ۱۳۸۹ و ۱۳۹۴ مربوط به دوره‌ی ۵ ساله‌ی قبل از آمارگیری است. اگر چه بررسی‌ میزان مرگ‌و‌‌میر کودکان زیر ۵ سال طی سال‌های متوالی، حاکی از کاهش میزان مرگ‌و‌‌میر است، اما هنوز هم شاهد میزان قابل توجهی از مرگ‌و‌‌میر در بین این کودکان هستیم. بنا بر این لازم است به‌منظور کاهش هر چه بیش‌تر میزان مرگ‌و‌‌میر کودکان زیر ۵ سال، عوامل اجتماعی- اقتصادی، جمعیت‌شناختی و جغرافیایی مؤثر بر آن شناسایی و اثرات آن‌ها بررسی شود. بررسی‌های جمعیت‌شناختی و اجتماعی نشان می‌دهد که ناحیه و محل زندگی، سن کنونی مادر، سن مادر در ازدواج اول، سن مادر در زمان اولین زایمان، بُعد خانواده، تحصیلات همسر، میزان تحصیلات مادر، وضعیت اشتغال مادر، جنسیت کودک، آموزش‌های پیش از ازدواج و پیش از بارداری، مصرف دخانیات، وضعیت دسترسی به آب آشامیدنی سالم و بهداشت، مشخصات محل سکونت از جمله امکانات پخت‌و‌پز و سرویس بهداشتی و ... می‌توانند از موارد متغیرهای تأثیرگذار بر مرگ‌و‌‌میر کودکان زیر ۵ سال و در نتیجه طول عمر و بقای آنان در نظر گرفته شوند. در این مقاله، سعی بر آن است که به شناسایی و بررسی تأثیر مهم‌ترین و مؤثرترین عوامل بر خطر مرگ‌و‌‌میر کودکان زیر ۵ سال پرداخته شود.