فضای مجازی، ارزش‌های فرهنگی و اثر میراث اسلامی

گسترش فزاینده فناوری­های اطلاعاتی و ارتباطی در سال­های اخیر، حیات بشری را در ابعاد مختلفی تحت تاثیر قرار داده است. یکی از حوزه‌های مهم زمینه فرهنگی و ارزش‌های فرهنگی است. از این منظر، گسترش فزاینده فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات و شکل­گیری "جامعه شبکه­ای" منجر به تحول و دگرگونی ارزش‌های فرهنگی در اغلب جوامع معاصر شده است که بارزترین مثال آن رشد ارزش‌های سکولار- عقلانی و ارزش‌های ابراز وجود یا رهاینده است. این مطالعه درصدد است تا با بررسی این فرایند، اثر میراث سنتی را در رابطه با فضای مجازی و ارزش‌های فرهنگی­ در چند کشورهای اسلامی واکاوی نماید. به عبارتی سئوال اصلی این مطالعه این است که فضای مجازی چه اثری بر دگرگونی ارزش‌های فرهنگی در کشورهای اسلامی دارد؟ به عبارتی فرضیه تحقیق این است که بین گسترش فضای مجازی و تغییر ارزش‌های فرهنگی متناسب با وضعیت متغیرهای مربوط به دیواره اتشین رابطه وجود دارد. بررسی نظری این موضوع نشان می­دهد که دیدگاه­های نظری متفاوتی در رابطه با فضای مجازی و ارزش‌های فرهنگی قابل دسته بندی است: نخست دسته­ای که عقیده دارند همراه با ورود تکنولوژی، از جمله تکنولوژی ارتباطی، ارزش‌های سنتی محو شده و ارزش‌های نوین جایگزین می­شوند و این فرایند در کل جهان به صورت واحد و همسان رخ می­دهد که پیامد آن همگرایی ارزش‌ها و فرهنگ‌ها در جوامع خواهد بود. گروه دوم بر اهمیت ارزش‌های فرهنگی و ماندگاری کامل آن در جوامع مختلف و حتی تشدید آنها و مقاومت در برابر تغییرات تأکید دارند. گروه سوم اعتقاد دارند که در اثر تحولات فزاینده در عرصه جهانی­شدن و تکنولوژی­های ارتباطی شاهد امتزاج و ترکیب ارزش‌های سنتی و مدرن در جوامع جدید خواهیم بود. اخیراً نظریه­ای تحت عنوان "دیواره­های آتشین" در این زمینه مطرح شده است که به نظر می­رسد به شیوه بهتری می­تواند تبیین کننده این فرایند باشد. این نظریه بر اهمیت موانع فرهنگی- اقتصادی در تغییر و جایگزینی ارزش‌ها تأکید دارد. بر این اساس، تغییرات جامعه ایران در مقایسه با سایر نقاط، مبتنی بر نظریه دیواره آتشین نشان می­دهد که چنین موانعی نیز در اثرگذاری فضای مجازی بر تغییرات ارزشی در جامعه ایرانی نقش کاملاً برجسته­ای دارند. روش بررسی این مطالعه تحلیل ثانویه است که با استفاده از داده‌های پیمایش ارزش‌های جهانی برای کشورهای اسلامی انجام می‌پذیرد.