مدل مفهومی و چارچوب تحلیلی ساختار فضایی ـ عملکردی باززنده سازی بافت های تاریخی، با تکیه بر گردشگری شهری (نمونه موردی: محدوده مرکزی تهران)

محدوده مرکزی شهرها که گنجینه‌ای گرانبها از تاریخ و فرهنگ جامعه را در خود جای داده‌اند، مقاصد مهمی در جذب گردشگر محسوب می‌شوند. با‌توجه به رابطه متقابل میان توسعه گردشگری و باززنده‌سازی بافت‌های تاریخی، بهره‌برداری از میراث فرهنگی و تاریخی دربردارندة منافع بسیاری در زمینه‌های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و کالبدی برای جوامع عرضه‌کنندة آنهاست. این مقاله بر ‌آن است تا ضمن بررسی آثار مثبت و منفی توسعه گردشگری بر بافت‌های تاریخی در زمینه‌های اقتصادی و اجتماعی و کالبدی، و با استفاده از تجارب جهانی در امر باززنده‌سازی فضاهای شهری کهن و اصول و معیارهای مستخرج از جمع‌بندی آنها، به شناسایی مؤلفه‌ها و عناصر فضایی‌ـ ‌عملکردی باززنده‌سازی بافت‌های تاریخی، با محوریت توسعه گردشگری شهری بپردازد. نوشتار حاضر، پژوهشی تحلیلی ـ ‌توصیفی و مبتنی بر مطالعات کتابخانه‌ای و برداشت‌های میدانی است. بدین منظور پس از معرفی محدوده مرکزی تهران به عنوان نمونه موردی، مؤلفه‌های اصلی باززنده‌سازی فضاهای تاریخی شهرها در قالب ماتریس سوات در محدوده مرکزی تهران مورد ارزیابی قرار گرفته است. نتایج این تحلیل حاکی از آن‌اند که عواملی چون فرسودگی بافت و بناهای ارزشمند، گریز جمعیت اصیل و رنگ باختن یا از بین رفتن فعالیت‌های متناسب با هویت محدوده، زیرساخت‌های ناکارآمد، حرکت دشوار سواره و پیاده، اغتشاش سازمان فضایی، و ناخوانایی ساختار کالبدی از جمله موانع عمده محدوده مورد بحث، برای تبدیل شدن به مرکز فرهنگی و گردشگری تهران به شمار می‌آیند.